Iyika ti ile-ise
Iyika ti ile-ise (industrial revolution), je nigba awon eniyan ti daduro lati se ounje, ise ati ọjà nipa owo re ati won ti bere lati se e pèlu awon ẹrọ lati odun ti ẹgbẹ̀rún-o-le-ẹ̀ẹ́dẹ́gbẹ̀rin-o-le-Ọgọ́ta si odun ẹgbẹ̀rún-o-le-ẹgbẹ̀rin-o-le-ogoji (1760-1840).[1]
Iyika ile-iṣẹ, ninu itan-akọọlẹ ode oni, ilana iyipada lati inu agrarian ati eto-aje iṣẹ ọwọ si ọkan ti o jẹ gaba lori nipasẹ ile-iṣẹ ati iṣelọpọ ẹrọ. Awọn iyipada imọ-ẹrọ wọnyi ṣafihan awọn ọna aramada ti ṣiṣẹ ati gbigbe ati awujọ ti o yipada ni ipilẹṣẹ. Ilana yii bẹrẹ ni Ilu Gẹẹsi ni ọrundun 18th ati lati ibẹ tan kaakiri awọn ẹya miiran ti agbaye. Botilẹjẹpe lilo ni iṣaaju nipasẹ awọn onkọwe Faranse, ọrọ Iyika Iṣẹ jẹ olokiki ni akọkọ nipasẹ akoitan ọrọ-aje Gẹẹsi Arnold Toynbee (1852–83) lati ṣe apejuwe idagbasoke ọrọ-aje Britain lati 1760 si 1840. Lati akoko Toynbee ọrọ naa ti lo ni fifẹ bi ilana ti iyipada eto-ọrọ ju bi akoko akoko ni eto kan pato. Eyi ṣalaye idi ti diẹ ninu awọn agbegbe, bii China ati India, ko bẹrẹ awọn iyipada ile-iṣẹ akọkọ wọn titi di ọrundun 20th, lakoko ti awọn miiran, bii Amẹrika ati iwọ-oorun Yuroopu, bẹrẹ ṣiṣe awọn iyipada ile-iṣẹ “keji” ni ipari ọrundun 19th.[2]
Awọn abuda ti Iyika Iṣẹ
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]Awọn ẹya akọkọ ti o ni ipa ninu Iyika Ile-iṣẹ jẹ imọ-ẹrọ, ọrọ-aje, ati aṣa. Awọn iyipada imọ-ẹrọ pẹlu atẹle naa: (1) lilo awọn ohun elo ipilẹ tuntun, pataki irin ati irin, (2) lilo awọn orisun agbara tuntun, pẹlu awọn epo mejeeji ati agbara idi, gẹgẹbi eedu, ẹrọ ategun, ina, epo, ati ẹrọ ijona inu, (3) kiikan ti awọn ẹrọ tuntun, gẹgẹbi alayipo Jenny ati iṣelọpọ agbara pẹlu agbara ti o pọ si ti agbara eniyan 4. ti iṣẹ ti a mọ si eto ile-iṣẹ ile-iṣẹ, eyiti o ni ipin ti o pọ si ti iṣẹ ati amọja iṣẹ, (5) awọn idagbasoke pataki ni gbigbe ati ibaraẹnisọrọ, pẹlu ọkọ ayọkẹlẹ nya si, ọkọ oju omi, ọkọ ayọkẹlẹ, ọkọ ofurufu, Teligirafu, ati redio, ati (6) ohun elo ti o pọ si ti imọ-jinlẹ si ile-iṣẹ. Awọn iyipada imọ-ẹrọ wọnyi jẹ ki o ṣee ṣe alekun lilo ti awọn orisun alumọni ati iṣelọpọ ibi-pupọ ti awọn ọja ti a ṣelọpọ.[2]
Ọpọlọpọ awọn idagbasoke tuntun tun wa ni awọn agbegbe ti kii ṣe ile-iṣẹ, pẹlu atẹle naa: (1) awọn ilọsiwaju iṣẹ-ogbin ti o jẹ ki ipese ounjẹ ṣee ṣe fun awọn olugbe ti kii ṣe iṣẹ-ogbin, (2) awọn iyipada ọrọ-aje ti o yorisi pinpin ọrọ nla, idinku ilẹ bi orisun ti ọrọ ni oju ti iṣelọpọ ile-iṣẹ ti o pọ si, ati iṣowo kariaye pọ si, (3) awọn ayipada iṣelu ti n ṣe afihan iyipada daradara bi awọn iwulo ile-iṣẹ ti awọn eto eto-aje, bi awọn iwulo ile-iṣẹ ṣe deede, bi awọn iwulo ile-iṣẹ ṣe deede. (4) gbigba awọn iyipada awujọ, pẹlu idagbasoke ti awọn ilu, idagbasoke awọn agbeka iṣẹ-ṣiṣe, ati ifarahan ti awọn ilana aṣẹ tuntun, ati (5) awọn iyipada aṣa ti aṣẹ gbooro. Awọn oṣiṣẹ gba awọn ọgbọn tuntun ati iyasọtọ, ati ibatan wọn si awọn iṣẹ ṣiṣe wọn yipada; dipo ti jije oniṣọnà ṣiṣẹ pẹlu ọwọ irinṣẹ, nwọn si di ẹrọ awọn oniṣẹ, koko ọrọ si factory discipline. Nikẹhin, iyipada imọ-ọkan wa: igbẹkẹle ninu agbara lati lo awọn orisun ati lati ṣakoso ẹda ti pọ si.[2]
Ni igba akọkọ ti iyika ti Ile-Ise
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]Ni akoko 1760 si 1830 Iyika Iṣẹ ti wa ni ihamọ pupọ si Ilu Gẹẹsi. Ni mimọ ti ibẹrẹ ori wọn, Ilu Gẹẹsi ṣe idiwọ gbigbe ọja okeere ti ẹrọ, awọn oṣiṣẹ ti oye, ati awọn ilana iṣelọpọ. Anikanjọpọn Ilu Gẹẹsi ko le ṣiṣe ni lailai, ni pataki nitori diẹ ninu awọn ara ilu Britani rii awọn aye ile-iṣẹ ere ti o ni ere ni okeere, lakoko ti awọn oniṣowo ilu Yuroopu n wa lati fa imọ-imọ-imọ Ilu Gẹẹsi si awọn orilẹ-ede wọn. Awọn ara ilu Gẹẹsi meji, William ati John Cockerill, mu Iyika Iṣẹ si Bẹljiọmu nipasẹ idagbasoke awọn ile itaja ẹrọ ni Liège (c. 1807), Bẹljiọmu si di orilẹ-ede akọkọ ni continental Yuroopu lati yipada ni ọrọ-aje. Bii baba baba rẹ ti Ilu Gẹẹsi, Iyika Iṣẹ iṣelọpọ Belgian ti dojukọ irin, edu, ati awọn aṣọ.[2]
Faranse jẹ diẹ sii laiyara ati pe ko ni iṣelọpọ daradara ju boya Britain tabi Bẹljiọmu. Lakoko ti Ilu Gẹẹsi n ṣe agbekalẹ adari ile-iṣẹ rẹ, Faranse ti baptisi ninu Iyika rẹ, ati pe ipo iṣelu ti ko ni idaniloju ṣe irẹwẹsi awọn idoko-owo nla ni awọn imotuntun ile-iṣẹ. Ni ọdun 1848 Faranse ti di agbara ile-iṣẹ, ṣugbọn, laibikita idagbasoke nla labẹ Ijọba Keji, o wa lẹhin Britain.[2]
Awọn orilẹ-ede Yuroopu miiran ti lọ sẹhin. Burgeoisie wọn ko ni ọrọ, agbara, ati awọn anfani ti Ilu Gẹẹsi, Faranse, ati awọn ẹlẹgbẹ Belgian. Awọn ipo iṣelu ni awọn orilẹ-ede miiran tun ṣe idiwọ imugboroja ile-iṣẹ. Jẹ́mánì, fún àpẹẹrẹ, láìka ọ̀pọ̀lọpọ̀ ohun àmúṣọrọ̀ ti èédú àti irin, kò bẹ̀rẹ̀ ìmúgbòòrò ilé iṣẹ́ rẹ̀ títí di ìgbà tí ìṣọ̀kan orílẹ̀-èdè ti dé ní 1870. Lẹ́yìn tí ìṣọ̀kan orílẹ̀-èdè náà bẹ̀rẹ̀ sí í yára gbilẹ̀ débi pé nígbà tí ó fi máa di ọ̀rúndún náà, orílẹ̀-èdè náà ti ń mú jáde ní ilẹ̀ Gẹ̀ẹ́sì ní irin, ó sì ti di aṣáájú ayé nínú àwọn ilé iṣẹ́ kẹ́míkà. Dide ti agbara ile-iṣẹ AMẸRIKA ni awọn ọrundun 19th ati 20th tun ju awọn akitiyan Yuroopu lọ. Ati Japan paapaa darapọ mọ Iyika Ile-iṣẹ pẹlu aṣeyọri iyalẹnu.[2]
Awọn orilẹ-ede ti ila-oorun Yuroopu wa lẹhin ni ibẹrẹ ọdun 20th. Kii ṣe titi awọn eto ọdun marun-un ni Soviet Union di agbara ile-iṣẹ pataki kan, ti o fi tẹliffonu pamọ sinu awọn ọdun diẹ ti iṣelọpọ ile-iṣẹ ti o ti gba ọgọrun ọdun ati idaji ni Ilu Gẹẹsi. Laarin ọrundun 20th jẹri itankale Iyika Ile-iṣẹ si awọn agbegbe ti ko ni ile-iṣẹ titi di China ati India.[2]
Awọn abala imọ-ẹrọ ati eto-ọrọ ti Iyika Ile-iṣẹ mu awọn iyipada aṣa awujọ pataki wa. Ni awọn ipele ibẹrẹ rẹ o dabi ẹni pe o jinna osi ati aibalẹ awọn oṣiṣẹ. Iṣẹ́ àti oúnjẹ òòjọ́ wọn sinmi lé àwọn ọ̀nà ìmújáde olówó iyebíye tí àwọn ènìyàn díẹ̀ lè ní láti ní. Aabo iṣẹ ko ṣe alaini: awọn oṣiṣẹ nigbagbogbo nipo nipasẹ awọn ilọsiwaju imọ-ẹrọ ati adagun iṣẹ nla kan. Àìsí ààbò òṣìṣẹ́ àti ìlànà túmọ̀ sí àwọn wákàtí iṣẹ́ pípẹ́ fún owó òṣìṣẹ́, gbígbé ní àwọn ibi àìmọ́tótó, àti ìkónilò àti ìlòkulò ní ibi iṣẹ́. Ṣugbọn paapaa bi awọn iṣoro ṣe dide, bẹẹ naa ni awọn imọran titun ti o pinnu lati koju wọn. Awọn imọran wọnyi ti ta awọn imotuntun ati awọn ilana ti o pese awọn eniyan pẹlu awọn irọrun ohun elo diẹ sii lakoko ti o tun jẹ ki wọn gbejade diẹ sii, rin irin-ajo yiyara, ati ibaraẹnisọrọ ni iyara diẹ sii.[2]
Iyika ti Ile-Ise keji
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]Pelu akude agbekọja pẹlu awọn “atijọ,” nibẹ wà iṣagbesori eri fun a “titun” ise Iyika ni pẹ 19th ati 20 orundun. Ni awọn ofin ti awọn ohun elo ipilẹ, ile-iṣẹ ode oni bẹrẹ lati lo ọpọlọpọ awọn ohun elo adayeba ati sintetiki ti a ko lo titi di isisiyi: awọn irin fẹẹrẹfẹ, awọn ilẹ ti o ṣọwọn, awọn alloy tuntun, ati awọn ọja sintetiki gẹgẹbi awọn pilasitik, ati awọn orisun agbara titun. Ni idapọ pẹlu iwọnyi ni awọn idagbasoke ninu awọn ẹrọ, awọn irinṣẹ, ati awọn kọnputa ti o dide si ile-iṣẹ adaṣe adaṣe. Botilẹjẹpe diẹ ninu awọn apakan ti ile-iṣẹ ti fẹrẹ ṣe adaṣe patapata ni ibẹrẹ si aarin-ọdun 19th, iṣiṣẹ adaṣe, bi o yatọ si laini apejọ, akọkọ ṣaṣeyọri pataki pataki ni idaji keji ti ọrundun 20th.[2]
Ohun-ini ti awọn ọna iṣelọpọ tun ṣe awọn ayipada. Nini oligarchical ti awọn ọna iṣelọpọ ti o ṣe afihan Iyika Iṣẹ ni ibẹrẹ si aarin-ọdun 19th funni ni ọna si pinpin ohun-ini jakejado nipasẹ rira awọn ọja ti o wọpọ nipasẹ awọn eniyan kọọkan ati nipasẹ awọn ile-iṣẹ bii awọn ile-iṣẹ iṣeduro. Ni idaji akọkọ ti ọrundun 20th, ọpọlọpọ awọn orilẹ-ede Yuroopu ṣe ajọṣepọ awọn apakan ipilẹ ti ọrọ-aje wọn. Ni akoko yẹn tun wa iyipada ninu awọn imọ-ọrọ iṣelu: dipo awọn imọran laissez-faire ti o jẹ gaba lori ero-ọrọ aje ati awujọ ti Iyika Ile-iṣẹ Alailẹgbẹ, awọn ijọba ni gbogbogbo gbe lọ si agbegbe awujọ ati ti ọrọ-aje lati pade awọn iwulo ti awọn awujọ ile-iṣẹ ti o ni idiju diẹ sii. Iṣesi yẹn jẹ iyipada ni Amẹrika ati United Kingdom ti o bẹrẹ ni awọn ọdun 1980.[2]