Papua Guinea Titun

Ojúewé yìí ti jẹ́ dídárúkọ fún ìparẹ́ kíákíá. The reason given is "Wrong language". If you disagree with its speedy deletion, please explain why on its talk page. If this page obviously does not meet the criteria for speedy deletion, or you intend to fix it, please remove this notice, but do not remove this notice from a page that you have created yourself. Administrators, remember to check if anything links here and the page history (last edit) before deletion.

Independent State of Papua New Guinea Independen Stet bilong Papua Niugini
Àsìá Àmì ọ̀pá àṣẹ
Motto: Unity in diversity
Orin ìyìn: O Arise, All You Sons
Olùìlú àti ìlú tótóbijùlọ	Port Moresby
Àwọn èdè ìṣẹ́ọba	English, Tok Pisin, Hiri Motu
Orúkọ aráàlú	Papua New Guinean
Ìjọba	Federal Constitutional Monarchy and Parliamentary Democracy
• Monarch	Queen Elizabeth II
• Governor-General	Sir Bob Dadae
• Prime Minister	James Marape
Independence  From Australia
• Self-governing	December 1, 1973
• Independence	September 16, 1975
Ìtóbi
• Total	462,840 km2 (178,700 sq mi) (54th)
• Omi (%)	2
Alábùgbé
• 2009 estimate	6,732,000 (100th)
• 2000 census	5,190,783
• Ìdìmọ́ra	14.5/km2 (37.6/sq mi) (201st)
GDP (PPP)	2008 estimate
• Total	$13.064 billion
• Per capita	$2,108
GDP (nominal)	2008 estimate
• Total	$8.092 billion
• Per capita	$1,306
Gini (1996)	50.9 high
HDI (2008)	▼ 0.516  · 149th
Owóníná	Papua New Guinean kina (PGK)
Ibi àkókò	UTC+10 (AEST)
• Ìgbà oru (DST)	UTC+10 (not observed (as of 2005))
Ojúọ̀nà ọkọ́	left
Àmì tẹlifóònù	+675
ISO 3166 code	PG
Internet TLD	.pg

Papua New Guinea (ti a pe ni PNG; /ˈpæp(j)uə ... ˈɡɪni, ˈpɑː-/, tun US: /ˈpɑːpwə-, ˈpɑːpjə-, ˈpɑːpə-/;[11] Tok Pisin: Papua Niini; Papua Niini; Gini), ni ifowosi[12] Ipinle Ominira ti Papua New Guinea (Tok Pisin: Independen Stet bilong Papua Niugini; Hiri Motu: Independen Stet bilong Papua Niu Gini), jẹ orilẹ-ede kan ni Oceania ti o ni idaji ila-oorun ti erekusu ti New Guinea ati awọn erekuṣu ti ita rẹ ni Melanesia (agbegbe kan ti guusu iwọ-oorun Pacific Ocean ariwa ti Australia). Olu-ilu rẹ, ti o wa lẹba etikun ila-oorun guusu rẹ, jẹ Port Moresby. Orilẹ-ede naa jẹ orilẹ-ede erekusu kẹta ti o tobi julọ ni agbaye pẹlu agbegbe 462,840 km2 (178,700 sq mi).[13]

Ni ipele ti orilẹ-ede, lẹhin ti ijọba nipasẹ awọn agbara ita mẹta lati ọdun 1884, pẹlu eyiti o fẹrẹ to ọdun 60 ti iṣakoso ilu Ọstrelia ti o bẹrẹ lakoko Ogun Agbaye I, Papua New Guinea ti fi idi ijọba rẹ mulẹ ni ọdun 1975. O di ijọba Agbaye olominira ni 1975 pẹlu Elizabeth II bi tirẹ. ayaba. O tun di ọmọ ẹgbẹ ti Commonwealth of Nations ni ẹtọ tirẹ.

Awọn ede 839 ti a mọ ni Papua New Guinea, ọkan ninu awọn orilẹ-ede ti o yatọ julọ ti ede ni agbaye.[5] Ni ọdun 2019, o tun jẹ igberiko julọ, nitori pe 13.25% awọn eniyan rẹ ngbe ni awọn ile-iṣẹ ilu.[14] Pupọ julọ awọn olugbe ti o ju 8,000,000 eniyan n gbe ni agbegbe aṣa.[15] Orílẹ̀-èdè náà gbọ́ pé ó jẹ́ ilé ọ̀pọ̀lọpọ̀ irú ọ̀wọ́ ewéko àti ẹranko tí kò ní ìwé àṣẹ.[16]

Orílẹ̀-èdè ọba aláṣẹ jẹ́ ìpín rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí ètò ọrọ̀ ajé tó ń gòkè àgbà láti ọwọ́ International Monetary Fund.[17] O fẹrẹ to 40% ti olugbe jẹ agbe onjẹ, ati pe o wa ni ominira ti eto-aje owo.[18] Pupọ julọ n gbe ni “ibile” tabi “aṣa” awọn akojọpọ awujọ, eyiti o jẹwọ ni gbangba nipasẹ Orilẹ-ede Papua New Guinea, eyiti o ṣe afihan ifẹ fun “awọn abule aṣa ati agbegbe lati duro bi awọn ipin ti o le yanju ti awujọ Papua New Guinean”[19] ati aabo pataki wọn tẹsiwaju si igbesi aye agbegbe ati ti orilẹ-ede. Papua New Guinea ti jẹ ipinlẹ oluwoye ni Ẹgbẹ ti Awọn orilẹ-ede Guusu ila oorun Asia (ASEAN) lati ọdun 1976, o si ti fi ẹsun ohun elo rẹ fun ipo ọmọ ẹgbẹ ni kikun.[20] O jẹ ọmọ ẹgbẹ kikun ti Agbaye ti Awọn orilẹ-ede, [21] Agbegbe Pacific, ati Apejọ Awọn erekuṣu Pacific.

Itan

Ẹri ti awọn awawa fihan pe eniyan akọkọ de Papua New Guinea ni ayika 42,000 si 45,000 ọdun sẹyin. Wọn jẹ ọmọ awọn aṣikiri ti o jade kuro ni Afirika, ni ọkan ninu awọn igbi akọkọ ti ijira eniyan.[24] Iwadi 2016 ni University of Cambridge nipasẹ Christopher Klein et al. dámọ̀ràn pé ní nǹkan bí 50,000 ọdún sẹ́yìn ni àwọn ènìyàn wọ̀nyí dé Sahul (ilẹ̀ àgbáálá ilẹ̀ ńláńlá tí ó ní Australia àti New Guinea òde òní). Awọn ipele okun dide ti o ya sọtọ New Guinea ni nkan bi 10,000 ọdun sẹyin, ṣugbọn awọn ara ilu Ọstrelia Aboriginal ati Papuans yapa lati ara wọn ni ipilẹṣẹ ni iṣaaju, nipa ọdun 37,000 BP.[25] Svante Pääbo onimọ-jinlẹ ti itiranya rii pe awọn eniyan New Guinea pin 4% – 7% ti ẹda-ara wọn pẹlu Denisovans, ti o fihan pe awọn baba ti Papuans ṣe ajọṣepọ ni Asia pẹlu awọn hominins archaic wọnyi.[26]

Ogbin ti ni idagbasoke ni ominira ni awọn oke giga New Guinea ni ayika 7000 BC, ti o jẹ ki o jẹ ọkan ninu awọn agbegbe diẹ ni agbaye nibiti awọn eniyan ti jẹ awọn ohun ọgbin ni ominira.[27] Iṣilọ pataki ti awọn eniyan ti o sọ Austronesia si awọn agbegbe eti okun ti New Guinea waye ni ayika 500 BC. Eyi ti ni ibamu pẹlu ifihan ti ikoko, elede, ati awọn ilana ipeja kan.

Ní ọ̀rúndún kejìdínlógún, àwọn oníṣòwò máa ń gbé ọ̀dùnkún náà wá sí New Guinea, níbi tí wọ́n ti gbà á, tí wọ́n sì di oúnjẹ pàtàkì. Awọn oniṣowo Ilu Pọtugali ti gba lati South America wọn si ṣafihan rẹ si Moluccas.[28] Awọn eso irugbin ti o ga julọ ti o ga julọ lati inu awọn ọgba ọdunkun didùn yi pada ni ipilẹṣẹ ogbin ibile ati awọn awujọ. Ọdunkun didùn ti rọpo pupọpupọ ti o ti ṣaju, taro, o si yọrisi ilosoke pataki ninu iye eniyan ni awọn oke-nla.

Bó tilẹ̀ jẹ́ pé nígbà tó fi máa di ọ̀rúndún ogún péré tí wọ́n fi ń ṣọdẹ orí àti ẹ̀jẹ̀ ènìyàn ti parẹ́ pátápátá, àmọ́ nígbà àtijọ́, wọ́n ti ń ṣe é ní ọ̀pọ̀ orílẹ̀-èdè gẹ́gẹ́ bí ara àwọn àṣà tó ní í ṣe pẹ̀lú ogun àti gbígba ẹ̀mí ọ̀tá tàbí agbára wọn.[29][30] Ni ọdun 1901, ni Erekusu Goaribari ni Okun Papua, ihinrere Harry Dauncey ri 10,000 agbárí ninu awọn ile gigun ti erekusu naa, afihan awọn iṣe ti o ti kọja.[31] Gẹgẹbi Marianna Torgovnick, kikọ ni ọdun 1991, "Awọn iṣẹlẹ ti o ni kikun ti o ni kikun ti cannibalism gẹgẹbi ile-iṣẹ awujọ wa lati New Guinea, nibiti wiwa-ori ati irubo cannibalism ti ye, ni awọn agbegbe ti o ya sọtọ, sinu awọn aadọta, ọgọta, ati awọn ọgọrin ọdun, ati tun fi awọn itọpa silẹ laarin awọn ẹgbẹ awujọ kan.”[32] European alabapade

Alabapade Yorupu

A ko mọ diẹ ni Yuroopu nipa erekuṣu naa titi di ọrundun 19th, botilẹjẹpe awọn aṣawakiri Portuguese ati Spani, gẹgẹbi Dom Jorge de Menezes ati Yñigo Ortiz de Retez, ti pade rẹ ni ibẹrẹ ọrundun 16th. Awọn oniṣowo lati Guusu ila oorun Asia ti ṣabẹwo si Ilu New Guinea ti o bẹrẹ ni ọdun 5,000 sẹhin lati gba awọn ẹiyẹ-ẹiyẹ-paradise.

Ile-igbimọ ijọba

Orukọ meji ti orilẹ-ede naa jẹ abajade lati itan-akọọlẹ iṣakoso eka rẹ ṣaaju ominira. Ní ọ̀rúndún kọkàndínlógún, Jámánì ṣàkóso ìdajì àríwá orílẹ̀-èdè náà fún ọ̀pọ̀ ẹ̀wádún, bẹ̀rẹ̀ ní 1884, gẹ́gẹ́ bí àkóso kan tó ń jẹ́ German New Guinea. Lọ́dún 1914 lẹ́yìn tí Ogun Àgbáyé Kìíní bẹ̀rẹ̀, àwọn ọmọ ogun ilẹ̀ Ọsirélíà gba ilẹ̀ Jámánì ní New Guinea, wọ́n sì gbà á jákèjádò ogun náà. Lẹ́yìn ogun náà, nínú èyí tí wọ́n ṣẹ́gun Jámánì àti Àárín Gbùngbùn Àwọn Orílẹ̀-Èdè, Ìmùlẹ̀ Àwọn Orílẹ̀-Èdè fún Ọsirélíà láṣẹ láti ṣe àbójútó àgbègbè yìí gẹ́gẹ́ bí ìpínlẹ̀ tí a yàn láṣẹ Ìmùlẹ̀ Àwọn Orílẹ̀-Èdè tí ó di Agbègbè New Guinea.

Paapaa ni 1884, apa gusu ti orilẹ-ede naa di aabo aabo Ilu Gẹẹsi. Ni ọdun 1888 o ti fi kun, papọ pẹlu awọn erekuṣu ti o wa nitosi, nipasẹ Ilu Gẹẹsi gẹgẹ bi Ilu New Guinea ti Ilu Gẹẹsi. Ni 1902, Papua ti gbe lọ si imunadoko si aṣẹ ti ijọba Gẹẹsi tuntun ti Australia. Pẹlu aye ti Ofin Papua 1905, agbegbe naa ni a tun fun ni orukọ ni Territory of Papua, ati pe iṣakoso ilu Ọstrelia di ilana ni 1906. Ni idakeji si idasile aṣẹ ilu Ọstrelia ni German New Guinea tẹlẹ, Ajumọṣe Awọn Orilẹ-ede pinnu pe Papua jẹ ita gbangba. agbegbe ti Australian Commonwealth; gẹgẹ bi ofin, o jẹ ohun-ini Ilu Gẹẹsi. Iyatọ ti ipo ofin tumọ si pe titi di ọdun 1949, Papua ati New Guinea ni awọn iṣakoso ti o yatọ patapata, mejeeji ni iṣakoso nipasẹ Australia. Awọn ipo wọnyi ṣe alabapin si idiju ti siseto eto ofin ti orilẹ-ede lẹhin ominira ominira.