Ẹ wo àmì-ọ̀rọ̀ fún Tapioca


[[Fáìlì:Tepung_casava.jpg|thumb|300x300px| Tapioca sitashi]]
'''Tapioca''' / / ˌtæp i ˈ oʊkə / ; Portuguese Portuguese: [tapiˈɔkɐ] ) jẹ sitashi tí a fa jáde láti awọn gbongbo ibí ìpamọ tí ọgbin [[Ẹ̀gẹ́|gbaguda]] ( ''Manihot esculenta,'' tí a tún mọ̀ ní manioc), ẹyà abínibí sí awọn ẹkun [[Agbègbè Apáàríwá Brasil|Ariwa]] àti Àríwá ila-oorun tí [[Brasil|Brazil]], <ref>{{Cite journal|last1=Olsen|first1=KM|last2=Schaal|first2=BA|title=Evidence on the origin of cassava: phylogeography of Manihot esculenta|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|volume=96|issue=10|pages=5586–91|year=1999|pmid=10318928|pmc=21904|bibcode=1999PNAS...96.5586O|doi=10.1073/pnas.96.10.5586|url=free}}</ref> ṣùgbọ́n lilo rẹ tí tán káàkiri [[Gúúsù Amẹ́ríkà|South America]] ní báyìí. O jẹ abemiega perennial tí o ní ìbámu sí àwọn ipò gbígbóná tí àwọn ilẹ̀ pẹ̀tẹlẹ ilẹ-oru. gbágudá farada dáradára pẹlú àwọn ile ti ko dára jù ọpọlọpọ àwọn irúgbìn oúnjẹ mìíràn lọ.

Tapioca jẹ oúnjẹ pataki fún àwọn mílíọ̀nù ènìyàn ni awọn orilẹ-ede otutu . O pèsè Iye oúnjẹ tááṣì nìkan, àti pé o kéré ní amuaradagba, [[Àmínìamáralókun|awọn vitamin]] àti awọn ohun alumọni . Ní àwọn orílẹ̀-èdè mìíràn, o tí lọ bi olùrànlọ́wọ́ tí o nipọn ní ọpọlọpọ àwọn oúnjẹ tí a ṣelọpọ.

== Etymology ati Oti ==
[[Fáìlì:Manihot_esculenta_dsc07325.jpg|thumb| gbòngbò gbágudágbaguda]]
''Tapioca'' wà láti ọrọ ''tipi'óka'', orúkọ rẹ ní èdè Tupi ti àwọn ọmọ abínibí n sọ nigbati àwọn Portuguese kọkọ dé ẹkùn Àríwá ìlà oòrùn Brazil ní àyíká 1500.  Ọrọ Tupi yii jẹ ìtumọ bi 'erofo' tàbí 'coagulant' àti pé o tọka sí erofo sitashi tí o dàbí aró tí o gba nínú ìlànà isediwon. 

== Ṣiṣejade ==
 
Òhun ọgbin gbágudá náà ní bóyá pupa tàbí àwọn ẹ̀ka aláwọ̀ ewé pẹlú àwọn ọpa bulu lórí wọn. Gbòngbò ìyàtọ̀ tí aláwọ̀ ewé nilo ìtọjú láti yọ linamarin kúrò, glycoside cyanogenic kàn tí o wáyé nípa tí ará nínú ọgbin, èyítí bibẹẹkọ lẹ yipada sí cyanide . <ref name="fao.org">Food and Agriculture Organization of the United Nations, "Roots, tubers, plantains, and bananas in human nutrition," Rome, 1990, Ch. 7 "Toxic substances and antinutritional factors." Document available online at http://www.fao.org/docrep/t0207e/T0207E00.htm#Contents. Ch. 7 appears at http://www.fao.org/docrep/t0207e/T0207E08.htm#Cassava%20toxicity. (Accessed 25 June 2011.)</ref> Konzo (ti a tun npe ni mantakassa) jẹ́ àrùn ẹlẹgba tí o ní nkán ṣe pẹlu ọpọlọpọ àwọn ọsẹ tí o fẹrẹ jẹ́ ìyasọtọ tí gbágudá kikorò tí kò ní ìlọsíwájú.

Ní àríwá àti Àríwá ìlà oòrùn Brazil, iṣelọpọ tapioca tí o dá lórí agbègbè tí àṣà jẹ́ iṣelọpọ tí iṣelọpọ [[Ẹ̀gẹ́|iyẹfun manioc]] láti àwọn gbòngbò gbágudá. Nínú ìlànà yìí, manioc (lẹhin ìtọjú láti yọ májèlé kúrò) tí wá ní ilẹ̀ s tí ko nira pẹlú ọwọ́ kékeré tàbí ọlọ tí o ní agbára diesel. A o tí pami yìí láti gbẹ. Masa ti o tútù ni a gbé sínú tube hùn gígùn tí a npè ní ''tipiti'' . Òkè tube tí wá ní ifipamo nígbà tí ẹka nla kàn tàbí lefa tí fí síi sínú lupu ní ìsàlẹ̀ àti lọ láti na gbogbo imuse ní inaro, fífún omi ọlọrọ̀ sitashi jáde nípasẹ hun àti parí. Omi yìí ní a gbà, àti àwọn ọkà sitashi (microscopic) tí o wà nínú rẹ̀ ní a gbà láàyè láti yanjú sí ìsàlẹ̀ ti eiyan náà. Lẹhinna a dá omi tí o ga jùlọ kúrò, tí o fi sílẹ lẹhin gedegede sitashi tútù tí o nilo láti gbẹ tí o sí mú àbájáde tapioca sitashi tí o dára dáradára tí o jọra ní irisi sitashi oka .
[[Fáìlì:Biji_delima_pacar_china.JPG|thumb| Awọ, awọn igi tapioca translucent]]
Ní ìṣòwò, sitashi náà tí ní ìlọsíwájú sí àwọn oríṣiríṣi ọnà: lulú tiotuka gbígbóná, oúnjẹ, finnifinni tí o tí ṣaju tàbí àwọn flakes isokuso, àwọn igi onigun mẹrin, ati àwọn “okuta iyebiye” tí iyipo.  Àwọn òkúta iyebiye jẹ́ àpẹrẹ tí o wà jùlọ jùlọ; àwọn ìwọn wà láti bíi 1&nbsp;mm sí 8&nbsp;mm ní ìwọn ìlà òpin, pẹlú 2-3&nbsp;mm jẹ èyítí o wọpọ jùlọ.

A gbọ́dọ̀ fi páìlì, ọ̀pá, àti péálì kún dáadáa kí wọ́n tó dáná láti tún omi mu, kí wọ́n sì fa omi tó ìlọ́po méjì ìwọ̀n rẹ̀. Lẹhìn isọdọtun, àwọn ọja tapioca di àwọ àti wíwú. Tapioca tí a ṣe ìlànà jẹ́ fúnfún nigbagbogbo, ṣùgbọ́n àwọn igi àti àwọn òkúta iyebiye le jẹ́ awọ. Ní àṣà, awọ tí o wọpọ jùlọ ti a si tapioca tí jẹ́ burawun, ṣùgbọ́n àwọn awọ pastel láìpẹ́ ti wà. Àwọn òkúta Iyebiye Tapioca ní gbogbogbò jẹ́ opaque nígbàtí aise ṣùgbọ́n di sihin nígbàtí a bá jinná nínú omí farabale.

Ori lede Brasili, Thailand, ati Nàìjíríà jẹ́ àwọn tí ń ṣe gbágudá tó tóbi jù lọ lágbàáyé. Lọwọlọwọ, àwọn ìròyìn Thailand fún ọgọta ọgọrun tí àwọn ọjà òkèèrè àgbáyé. <ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2010/07/19/world/asia/19thai.html|work=The New York Times|title=Wasps to Fight Thai Cassava Plague|first=Seth|last=Mydans|date=2010-07-18}}</ref>

== Nlo ==
 

=== Oúnjẹ ìyè ===
[[Fáìlì:Spicy_and_Non_Spicy_Tapioca_Chips.jpeg|thumb| Lata àti tí kii-lata tapioca awọn eerun]]
Àwọn òkúta iyebiye tapioca tí o gbẹ jẹ́ 11%(mọkanla ogorun) omi ati 89% (ọgọrin mẹsan ogorun) awọn carbohydrates, láìsí amuaradagba tàbí ọra .  Ní iye ìtọ́kasí ọgọrun giramu, tapioca tí o gbẹ n pèsè awọn kalori igba o le mẹjọ ko sí tàbí nìkan wà àwọn iye tí awọn ohun alumọni ti ijẹunjẹ àti [[Àmínìamáralókun|awọn ajira]] . <ref name="nd" />

=== Awọn akara alapin ===
'''''Awọn akara alapin''''' jẹ́ akara pẹlẹbẹ tinrin tí a ṣe láti gbòngbò gbágudá kikorò láìsí wiwu . O jẹ ipilẹṣẹ nípasẹ àwọn ará ilu Arawak àti Carib nítorí àwọn gbòngbò wọnyí jẹ́ ohùn ọgbin tí o wọpọ tí awọn igbo ojo níbití wọn ngbe. Ní ila-oorun [[Fenesuela|Venezuela]], ọpọlọpọ awọn ẹgbẹ abinibi tun ṣe ''casabe'' . O tí wá ní olori wọn akara-bi sitapulu. Àwọn agbègbè àbínibí, gẹgẹ bí Ye-Kuana, Kari-Ña, Yanomami, Guarao tàbí Warao tí wá láti àwọn orílẹ̀-èdè Caribe tàbí Arawac, tún ṣe ''casabe'' . 
[[Fáìlì:Elaboraciondelcasabe.jpg|thumb| Iyasọ Casabe ní ilé-iṣẹ́ àkàrà òyìnbó kékeré kán]]
Láti ṣẹ ''casabe'', gbòngbò sitaki tí gbágudá kikorò ní ao lọ sí èyí ti ko nira, lẹhinna a fún pọ láti yọ wàrà, omi kikorò tí a npè ní ''yare'' jáde. Èyí n gbé àwọn nkan oloro pẹlú rẹ jáde kúrò nínú tí kò nira. Ni aṣa, fifin yii ni a ṣe ni ''sebucan'' kan, {{Convert|12|ft|m}} gígùn, àpẹrẹ tube, apọn titẹ, ti a hun ni apẹrẹ helical ti iwa lati [[Ewé|awọn ewe]] ọpẹ . ''Sebucan'' ni a maa n so sori ẹka igi tabi ọpá aja, ati pe o ni isale pipade pẹlu lupu ti a so mọ igi tabi lefa ti o wa titi, ti a lo lati na sebucan. Nígbà tí a bá tí lefa sí isalẹ, tí o na sebucan, ilana hihun helical fa ki strainer lati fun pọ awọn ti ko nira inu. Èyí jẹ́ irú si iṣẹ tí pakute ika Kannada kàn. Èyí tí kò nira náà tí tán ní tinrin, àwọn àkàrà yíká ní ìwọn {{Convert|2|ft|m}} ni ìwọn ìlà òpin lórí ''budare'' sí sísun tàbí tositi. 

Àkàrà tín-ínrín tí kò sì gún régé ti ''casabe'' ni a sábà máa ń fọ́ ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀, a sì máa ń jẹ gẹ́gẹ́ bí eérú. Gẹgẹbí àkàrà, ''casabe'' le jẹ nìkàn tàbí pẹlú àwọn oúnjẹ mìíràn. ''Casabe'' tí o nipọn nigbagbogbo ní a jẹun tútù díẹ. Wọ́n omi omi díẹ díẹ tí tó láti yí ''casabe'' tí o gbẹ sínú rirọ, àkàrà didán.
[[Fáìlì:Bubble_Tea.png|thumb| Tii wara ti nkuta pẹlú àwọn òkúta iyebiye tapioca]]
Àwọn òkúta iyebiye Tapioca, tí a tún mọ̀ sí ''boba'' ní Ila-oorun oril'ede Asia, ní a ṣẹ nípasẹ gbígbé sitashi tútù nípasẹ ase lábẹ́ titẹ. Òkúta Iyebiye tapioca jẹ́ èròjà tí o wọpọ ní awọn akara ajẹkẹyin oril'ede Asia gẹgẹbi falooda, kolak, bimo sago, ati ninu awọn ohun mimu ti o dun bi tii ti o ti nkuta, eso slush ati taho, nibiti wọn ti pese iyatọ ni fifa si didùn ati ohun mímu mimu. Awọn okuta iyebiye kékeré jẹ àyànfẹ fún lílò nínú àwọn puddings. Awọn okuta iyebiye nla ni o fẹ fun lilo ninu awọn ohun mimu. Awọn okuta iyebiye wọnyi nigbagbogbo jẹ brown, kii ṣe funfun, nitori gaari ti a ṣafikun ati ti aṣa ni lilo ninu awọn ohun mimu tii dudu tabi alawọ ewe . Wọn ti wa ni lo bi orisirisi awọn awọ ni fá yinyin ati ki o gbona ohun mimu. Ní àfikún sí lilo wọn ní àwọn puddings àti àwọn ohun mímu, àwọn òkúta iyebiye tapioca le ṣee lo ni àwọn àkàrà òyìnbó.

Àwọn òkúta Iyebiye ni a mọ̀ sí ''sābudānā'' ní agbegbe India ; wọn lo fún àwọn oúnjẹ tí o dun àti tí o dun, gẹgẹ bí sabudana khichri . Ní Ilu Brazil, àwọn òkúta iyebiye tí wà ní jìnnà pẹlu ọti-waini tabi omi miiran lati ṣafikun adun ati pe wọn pe ni ''sagu'' .

==== Ìlànà àti ini ====
[[Fáìlì:Tapioca-1.jpg|thumb| Kékeré, tapioca okuta iyebiye akomo ṣáájú kí o to rọ]]
Ṣíṣe iyẹfun ẹgẹ sínú àwọn òkúta Iyebiye tapioca nilo ìgbésẹ agbedemeji ọjà kàn tí a npè ní erunrun tapioca . Erunrun tapioca jẹ iyẹfun ẹgẹ ti o gbẹ ti o jẹ gelatin ni apakan kan ki o dabi awọn flakes tabi awọn granules ti o ní irisi alaibamu. <ref name=":0">{{Cite journal|last1=Adebowale|first1=A.A.|last2=Sanni|first2=L.O.|last3=Onitilo|first3=M.O.|year=2008|title=Chemical composition and pasting properties of tapioca grits from different cassava varieties and roasting methods.|journal=African Journal of Food Science|volume=2|pages=77–82}}</ref>

Ní idakeji, ṣiṣẹ àwọn òkúta iyebiye sitashi nlo ilana tí o yàtọ tí sísun. Láti ṣẹ awọn okuta iyebiye, Erunrun tapioca le ge tàbí yọ jáde sí apẹrẹ àwọn òkúta iyebiye, bóyá kékeré ( {{Convert|3|mm}} ) tàbí nla ( {{Convert|6-8|mm}} ). <ref name=":1">{{Cite journal|last1=Collado|first1=Lilia S.|last2=Corke|first2=Harold|year=1998|title=Pasting properties of commercial and experimental starch pearls|journal=Cereal Chemistry|volume=35|issue=1–2|pages=89–96}}</ref> <ref name=":2">{{Cite journal|last1=Fu|first1=Yi-Chung|last2=Dai|first2=Li|title=Microwave finish drying of (tapioca) starch pearls|journal=International Journal of Food Science & Technology|volume=40|issue=2|pages=119–132}}</ref> Àwọn òkúta iyebiye ti wà ní abẹ́ sí ọna ìtọjú ọrinrin-ooru, èyítí o lẹ fa ìgbésí ayé selifu sókè si ọdún 2. <ref name=":2" />

Àwọn òkúta iyebiye Tapioca ní ọpọlọpọ àwọn ohun-ini alailẹgbẹ tí o ṣẹ alabapin sí sojurigindin àti rilara ẹnu. Púpọ nínú àwọn ohun-iní tí ará jẹ àbájáde tí àkópọ̀ sitashi rẹ ati pe o ni ipa pataki nipasẹ sisẹ. Àwọn òkúta iyebiye Tapioca jẹ́ rirọ tí ìwà àti kí o fa , pẹ̀lú irisi rirọ olókìkí àti irisi translusenti. <ref name=":2">{{Cite journal|last1=Fu|first1=Yi-Chung|last2=Dai|first2=Li|title=Microwave finish drying of (tapioca) starch pearls|journal=International Journal of Food Science & Technology|volume=40|issue=2|pages=119–132}}</ref>

=== Ogun Agbaye II ===
Nígbà [[Ogun Àgbáyé Ẹlẹ́ẹ̀kejì|Ogun Agbaye II]], nítorí àìtó ounjẹ ni Gúúsù ìlà oòrùn Asia, ọpọlọpọ àwọn asasala ye lórí tapioca bí orísun kan ti carbohydrates.{{Citation needed|date=October 2022}}Ohun  ni irọrun tan nipasẹ gige-igi, yoo dagba daradara ni àwọn ilé tí ko ni ounjẹ, a si le ṣe ikore ni gbogbo oṣu meji, botilẹjẹpe o gba oṣu mẹwa lati dagba si idagbasoke ni kikun.{{Citation needed|date=October 2022}}

=== Awọn ọja ti a le tunlo ===
A lè lò gbòngbò Tapioca láti ṣẹ iṣelọpọ àwọn baagi tiale tun lo tí o dagbasoke láti inú resini tapioca tí ọgbin bi aropo ṣiṣu tí o le yanjú.  Ọjà náà jẹ́ isọdọtun, atunlo àti atunlo . Awọn ọja resini tapioca miiran pẹlu awọn ibọwọ,  capes ati aprons.{{Citation needed|date=February 2015}}

=== Ifọṣọ ===
Tapioca sitashi, tí a lo ni ìgbàgbogbo fún àwọn seeti sitashi àti àwọn aṣọ ṣáájú lilọ, le jẹ́ títà ní àwọn igo ti sitashi gọmu adayeba láti tù sínú omi tàabí nínú awọn agolo sokiri .

== Àwọn ohun-iní kemikali ==
Amylosi kékeré àti àkóónú aloku kékeré, ní idapọ pẹlú ìwúwo molikula gíga tí amylosi rẹ, jẹ ki tapioca jẹ ohun elo ìbẹrẹ tí o wúlò fún ìyípadà sínú ọ̀pọlọpọ àwọn ọjà pàtàkì. Awọn ohun elo sitashi Tapioca ni awọn ọja pataki ti di olokiki pupọ si. Awọn ipa ti awọn afikun lori awọn iyipada igbona ati awọn ohun-ini ti ara ati kemikali le ni ipa lori didara ati iduroṣinṣin ibi ipamọ ti awọn ọja ti o da lori tapioca.{{Citation needed|date=July 2021}} <ref>{{Cite journal|author=Huaiwen Yang* and Yuhsien Lin|title=Effect of Thermal Processing on Flow Properties and Stability of Thickened Fluid Matrices Formulated by Tapioca Starch, Hydroxyl Distarch Phosphate (E-1442), and Xanthan Gum Associating Dysphagia-Friendly Potential - PMC|journal=Polymers|publisher=Ncbi.nlm.nih.gov|date=2014-03-19|volume=13|issue=1|page=162|doi=10.3390/polym13010162|pmid=33406799|pmc=7795945|url=free}}</ref>

=== Gilasi orilede ipinle ===