Àṣà ilẹ̀ Áfríkà
Àsà ilẹ̀ Áfríkà pọ̀ loriṣiriṣi , tí ò sí ni idapọ awọn orilẹ-ede pẹlu ọpọlọpọ awọn ẹya ti ọkọọkan ni ihuwasi alailẹgbẹ wọn lati orílẹ̀ Afirika . O jẹ esìn àwọn onírúurú ènìyàn ti o ngbe ni orílè Afirika ati awọn ara ilu Afirika . Ní àkótán, Àsà ní akojọpọ awọn agbara iyasọtọ ti o jẹ ti ẹgbẹ kan ti eniyan kan. Lára àwọn ànímọ́ wọ̀nyí ni àwọn òfin, ìwà rere, ìgbàgbọ́, ìmọ̀, iṣẹ́ ọnà, àṣà, àti àwọn ànímọ́ mìíràn tí ó jẹ́ ti awọn ènìyàn àwùjọ náà. [1] Afirika ni ọpọlọpọ awọn orilẹ-ede ti ẹya gbogbo pẹlu awọn agbara oriṣiriṣi bii èdè, awọn awopọ, ìkíni ati awọn ijó. Gbogbo awọn eniyan Afirika pin lẹ́sẹsẹ ti wọ́n si ni awọn ami aṣa eyítí o mú Asa Afirika yatọ si iyoku ní àgbáyé. Bí àpẹẹrẹ, awọn ìsésí awujọ, ẹ̀sìn, iwa, awọn iṣelu, eto-ọrọ aje, ati awọn iwulo ẹwa gbogbo ṣe alabapin si Asa Afirika.[2] Awọn ikosile aṣa pọ lọpọlọpọ laarin Afirika, pẹlu ọpọlọpọ awọn oniruuru aṣa[3] kii ṣe ni awọn orilẹ-ede oriṣiriṣi nikan ṣugbọn laarin awọn orilẹ-ede kọ̀kan. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn àṣà ìbílẹ̀ Áfíríkà yàtọ̀ síra, síbẹ̀, nígbà tí wọ́n bá kẹ́kọ̀ọ́ jinlẹ̀ nípa rẹ̀, wọ́n rí i pé wọ́n ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àfiwé; fun apẹẹrẹ, awọn iwa ti wọn wu, ìfẹ́ ati ibowo wọn fun aṣa wọn, bakannaa ọwọ ti o lagbara ti wọn n mu fun awọn agbalagba ati awọn ẹni pataki, bi awọn ọba ati awọn ìjòyè.[4]
Afirika ti ní ípa ni orílè yooku, awọn orilẹ yooku na si ti nipa lori orile Áfíríkà. Eyi ni a le ṣe afihan ni ifarakanra lati ṣe deede si agbaye ode oni ti n yipada nigbagbogbo dipo ki o duro fidimule ninu aṣa aimi wọn. [5]
Akopọ itan
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]Afirika pin si ọ̀pọ̀lọpọ̀ awọn aṣa ati eya. [6] [7] [8] Isọdọtun aṣa ti orílẹ̀ naa tun ti jẹ abala pataki ti orilẹ-ede lẹhin-ominira, pẹlu idanimọ iwulo lati lo awọn orisun aṣa ti Afirika lati jẹki ilana ti eto-ẹkọ, to nilo ẹda ti agbegbe ti o ni agbara ni ọpọlọpọ awọn ọna. Ni asiko yi, ipe fun itọkasi ti o tobi pupọ lori iwọn aṣa ni gbogbo awọn ẹya ti idagbasoke ti di ohun ti o pọ si. Lakoko ijọba Roman ti Ariwa Afirika (awọn apakan ti Algeria, Libya, Egypt, ati gbogbo Tunisia), awọn agbegbe bii Tripolitania di awọn olupilẹṣẹ ounjẹ fun olominira ati ijọba naa. Eyi ṣe ipilẹṣẹ ọrọ̀ pupọ ni awọn aaye wọnyi fun ọdun 400 ti wọn fisin awon ariwa yi. Awọn ara Faranse gba ọmọ Afirika gẹ́gẹ́ bi Faranse ti eniyan yẹn ba fi aṣa Afirika wọn silẹ ti o gba ọna ati iṣẹṣe Faranse.. [9]
Ìtàn ati ẹsin
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]
Gẹgẹbi gbogbo awọn aṣa eniyan, itan-akọọlẹ Afirika [10] ati ẹsin duro fun ọpọlọpọ awọn awujọ ti awọn oriṣiriṣi aṣa ni Afirika. Bii gbogbo awọn ọlaju ati aṣa, awọn arosọ iṣan omi ti n wa kaakiri ni awọn ara oriṣiriṣi ẹyà ti Afirika. Asa ati ẹsin ni ibatan to jinlẹ̀ ninù aṣa Afirika. Ni Etiopia, awọn Kristiẹniti ati musulumi dá awọn abala pataki aṣa ara Etiopia pẹlu awọn aṣa ijẹẹmu ati ilànà. [11]
Awọn itan-akọọlẹ tun ko ipa pataki ni ọpọlọpọ ọna awọn aṣa Afirika. Awọn itan ṣe afihan idanimọ aṣa , ati titọju awọn itan ti Afirika tí yoo ṣe iranlọwọ lati tọju gbogbo aṣa. Itan sísọ jẹ igbega ati idanimọ asà. Ni Afirika,awọ́n ẹgbẹ to ni asa ṣẹ̀dá itan nipasẹ ati lati so ìtàn awon ara orílè na. Awọn ẹgbẹ oriṣiriṣi ni Afirika ni awọn aṣa tabi awọn ayẹyẹ ti o yatọ fun itan-akọọlẹ, eyiti o ṣẹda oye ti iṣe ti ẹgbẹ aṣa kan. Sí àwọn ará ìta tí ń gbọ́ ìtàn ẹ̀yà kan, ó pèsè ìfòyemọ̀ àti ìjìnlẹ̀ òye sí àwọn ìgbàgbọ́, ojú ìwòye, àti àṣà agbègbè na. Fun awọn eniyan agbegbe na, o gba wọn laaye lati yika iyasọtọ ti ẹgbẹ wọn. Wọ́n ń fi ìfẹ́-ọkàn àti ìbẹ̀rù ènìyàn hàn, bí ìfẹ́, ìgbéyàwó, àti ikú. Awọn itan-akọọlẹ ni a tun rii bi ohun elo fun ẹkọ ati ere idaraya. Ìtàn n pese ọgbọn lati ni oye awọn akoko kan lati oriṣiriṣi awọn iwoye ati pe o tun ṣe afihan pe gbogbo awọn iṣoro ati awọn aṣeyọri wa waye ni gbogbo aṣa ati jakejado awọn akoko oriṣiriṣi ti itan. Wọn pese ọna fun awọn ọmọde lati loye ohun elo ati agbegbe awujọ. Gbogbo itan ni o ni ọgbọ́n lati kọ eniyan, gẹgẹbi isẹ-rere se ma n bori ibi. Ni ọ̀pọ̀ ìgbà, ohun kikọ akọkọ ti itan yoo jẹ ẹranko ti n sọrọ, tabi ohun ti ko ni ẹda yoo ṣẹlẹ si ihuwasi eniyan. Botilẹjẹpe awọn itan-akọọlẹ wa fun ere idaraya, wọn mu oye ti ohun-ini ati igbega wa si awọn agbegbe ilẹ̀ Afirika. [12]
Oriṣiriṣi awọn itan-akọọlẹ Afirika lo wa: awọn itan ẹranko ati awọn itan-ọjọ-si-ọjọ. Awọn itan-akọọlẹ ẹranko jẹ iṣalaye diẹ sii si ere idaraya ṣugbọn tun ni awọn ihuwasi ati awọn ẹkọ si wọn. Awọn itan ẹranko ni deede pin si awọn itan ẹtan ati awọn itan ogre. Ninu awọn itan ẹranko, ẹranko kan yoo nigbagbogbo ni ihuwasi kanna tabi ipa ninu itan kọọkan, nitorinaa awọn olugbo ko ni lati ṣe aniyan nipa isọdi. Awọn ipa ti o gbajumọ fun diẹ ninu awọn ẹranko ni atẹle yii; Ehoro ni gbogbo igba ni onitan, oniwaye ati arekereke, nigba ti Ehoro maa n tan Agbabo je. Ogres ni o wa nigbagbogbo ìka, greedy ibanilẹru. Awọn ojiṣẹ ni gbogbo awọn itan ni awọn ẹiyẹ. Awọn itan-ọjọ-si-ọjọ jẹ awọn itan to ṣe pataki julọ, lai ṣe pẹlu awada, ti o ṣalaye igbesi aye ojoojumọ ati awọn ijakadi ti agbegbe Afirika kan. Àwọn ìtàn wọ̀nyí máa ń gba ìyàn, àsálà lọ́wọ́ ikú, ìbálòpọ̀, àti ọ̀ràn ìdílé, ní lílo fọ́ọ̀mù orin kan nígbà tí wọ́n ń sọ òpin ìtàn náà.
Awọn aṣọ
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]
Gẹgẹbi awọn iru orin ti afonifoji Nile ati Iwo ti Afirika, Orin Ariwa Afirika ni asopọ ti o sunmọ pẹlu orin Aarin Ila-oorun ati lo awọn ipo aladun ti o jọra ( maqamat ). O ni ibiti o pọju, lati orin ti Egipti atijọ si Berber ati orin Tuareg ti awọn alarinrin aginju. Orin iṣẹ ọna ti ẹkun naa ni fun awọn ọgọọgọrun ọdun tẹle ilana ilana orin alalarubawa ati ara ilu Andalusian . Awọn iru asiko ti o gbajumọ pẹlu Raï Algerian . Orin Somali jẹ deede pentatonic, ni lilo awọn ipolowo marun fun octave ni idakeji si iwọn heptatonic (akọsilẹ meje) gẹgẹbi iwọn pataki . Ni Ethiopia, orin Amxaara ti awọn oke-nla nlo eto modal ipilẹ kan ti a npe ni qenet, ninu eyiti awọn ọna akọkọ mẹrin wa: tezeta, bati, ambassel, ati anchihoy . Awọn ipo afikun mẹta jẹ awọn iyatọ lori oke: tezeta kekere, pataki bati, ati kekere bati. Diẹ ninu awọn orin gba orukọ qenet wọn, gẹgẹbi tizita, orin iranti.
Awọn ede
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]Áfíríkà jẹ ilé si bi ìdámẹ̀ta awọn ede àgbáyé, nibikibi laarin awọn èdè ẹgbẹ̀rùn ati ẹgbẹ̀wá. Awọn èdè Niger-Congo ngbe ni arin gbongbo, ariwa, gúúsù, ìlà oòrùn Africa eyi pẹlu ede Bantu.[13]
Awọn itọkasi
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]- ↑ Burnett Tylor., Edward (1871). Primitive Culture. Cambridge University Press.
- ↑ Idang, Gabriel E. (1990-01-06). "African culture and values". Phronimon (The South African Society for Greek Philosophy and the Humanities (SASGPH)) 16 (2): 97–111. ISSN 1561-4018. http://www.scielo.org.za/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1561-40182015000200006. Retrieved 2023-05-07.
- ↑ Diller, J.V. (2013). Cultural Diversity: A Primer for the Human Services. Cengage Learning. ISBN 978-1-305-17753-6. https://books.google.com.ng/books?id=2ISpAwAAQBAJ. Retrieved 2023-05-07.
- ↑ Falola, Toyin (2003). The power of African cultures. Rochester, NY: University of Rochester Press. ISBN 978-1-58046-139-9. OCLC 52341386.
- ↑ Berger, Peter L.; Huntington, Samuel P. (2002) (in en). Many Globalizations: Cultural Diversity in the Contemporary World. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-516882-2. https://books.google.com/books?id=Ddb85eMnEVUC&q=Africa+has+influenced+and+been+influenced+by+other+continents.+This+can+be+portrayed+in+the+willingness+to+adapt+to+the+ever-changing+modern+world+rather+than+staying+rooted+to+their+static+culture.+The+Westernized+few,+persuaded+by+American+culture+and+Ch&pg=PP11.
- ↑ Khair El-Din Haseeb et al., The Future of the Arab Nation: Challenges and Options, 1 edition (Routledge: 1991), p.54
- ↑ Halim Barakat, The Arab World: Society, Culture, and State, (University of California Press: 1993), p.80
- ↑ Tajudeen Abdul Raheem, ed., Pan Africanism: Politics, Economy and Social Change in the Twenty-First Century, Pluto Press, London, 1996.
- ↑ Khapoya, op. Cit. p. 126f
- ↑ KIKUYU FOLKTALES; Their Nature and Value. https://www.amazon.com/dp/B002NNO2E2/ref=cm_sw_su_dp. Retrieved 2021-04-08.
- ↑ Richard Pankhurst, 1997, `History of the Ethiopian Borderlands: Essays in Regional History, Lawrenceville, New Jersey.
- ↑ Florence, Namulundah. The Bukusu of Kenya: Folktales, Culture and Social Identities. Durham, NC: Carolina Academic, 2011. Print.
- ↑ "Introduction to African Languages". The African Language Program at Harvard. Retrieved 2023-05-07.