Hepataitisi A

Hepataitisi A (tí a mọ̀ tẹ́lẹ̀ sí àjàkálẹ̀ hepataitisi) jẹ́ àjàkálẹ̀ àrùn kan tó jẹ́ ara àwọn àìsàn-kẹ̀kẹ̀ tó máa n bá ẹ̀dọ̀ jà èyí tí kòkòrò-àrùn hepataitisi A {HAV} máa n tàn kálẹ̀. Ọ̀pọ̀ ìgbà ni àìsàn yìí máa n farahàn fẹ́ẹ́rẹ́fẹ́ tàbí kí ó má tilẹ̀ farahàn rárá pàápàá júlọ̀ lára àwọn ọ̀dọ̀. Láàrin ìgbà tí ẹnìkan kó àìsàn náà sí àkókò tí yóò farahàn máa n tó bí i ọ̀ṣ̀ẹ̀ méjì sí mẹ́fà . Fífarahàn àìsàn náà máa n sáábà gbà tó ọ̀ṣẹ̀ mẹ́jọ, tí ó sì máa n wá pẹ̀lú ọkàn-rínrìn, èèbì, ìgbẹ̀-gbuuru, awọ-ara bí-àyìnrín,ibà àti inú rírun. Ìmọ̀lára-àìsàn yìí máa n wá lemọ́lemọ́ lára bí i ìdá mẹ́wàá sí mẹ́ẹ̀dógún ninu ọgọ́rùn ún ènìyàn láàrin oṣù mẹ́fà lẹ́hìn tí àìsàn náà bá ti kọ́kọ́ kọluni. Àìsàn-kẹ̀kẹ̀ tí-n-mú-ẹ̀dọ̀ ṣíwọ́-iṣẹ́ kí í sáábà bá ìmọ̀lára yìí rìn nítorí tí ó wọ́pọ̀ júlọ láàrin àwọn àgbàlagbà.

Jíjẹ oúnjẹ tàbí mímu omi tí ìgbẹ́ alarùn kan ti ṣe àkóbá fún ni ó máa n tan àìsàn náà kálẹ̀ . Ẹja-oníkarawun tí a kò bá ṣè jinná dáadáa tún jẹ́ orísun okùnfà tó wọ́pọ̀ fún àìsàn yìí. Ó sì tún lè jẹ nípasẹ̀ fífi ara kan ẹni kan tí ó ní àìsàn náà lára. Bí ó tilẹ jẹ́ pé ni ọ̀pọ̀ ìgbà ni kì í hán lára àwọn ọmọdé bí wọn bá ní àìsàn náà lára, síbẹ̀ wọn lè ko ran ẹlòmíràn . Lẹ́yìn tí àìsàn náà bá sì ti ṣe ẹnìkan lẹ́ẹ̀kan, kò tún ní í lè nípá lórí ẹni náà mọ́. Ṣíṣe àyẹ̀wò àìsàn náà nílò pé kí a ṣe àyẹ̀wò ẹ̀jẹ̀ nítorí tí àìsàn náà farapẹ́ irúfẹ́ àwọn àìsàn bẹ́ẹ̀.  Èyí jẹ́ ọ̀kan lára àwọn kòkòrò-àrùn hepataitisi márùn ún tí a mọ̀: A, B, C, D, àti E.

 Abẹ́rẹ́-àjẹsára hepataitisi A lágbára tó láti dènà àìsàn yìí. Àwọn orílẹ̀-èdè míràn ṣe é ní dandan pé kí àwọn ọmọdé àti àwọn tí àìsàn yìí lè tètè kọlù máa gbà àjẹsára yìí lóòrèkórè. Ó jọ pé àjẹsára náà máa n ṣiṣẹ́ lára títí láí ni. Àwọn ìgbésẹ̀ yòókù tí a tún lè fi dènà rẹ̀ ni fífọ-ọwọ́ àti ṣíṣe oúnjẹ wa ní àṣèjínna. Kò fẹ́rẹ̀ sí ìtọ́jú kan ní pàtó, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ìsinmi tí ó tó àti lílo òògùn ní bí a ṣe kọ ọ́ fún ní gẹ́lẹ́ n ṣiṣẹ́ fún ọkàn-rìnrìn tàbí ìgbẹ́-gbuuru. Àìsàn náà sì máa n lọ pátápátá láì ṣe àkóbá fún ẹ̀dọ̀ . Tí wàhálà ẹ̀dọ̀ tó-ṣíwọ́-iṣẹ́ bá ṣẹlẹ̀, ọ̀nà-àbáyọ kan ṣoṣo náà ni gbígba-ẹ̀dọ̀-míràn.

Káàkiri àgbáyé, bí i miliọnu kan àbọ̀ ènìyàn ni àìsàn yìí n bá fínra lọ́dọọdún èyí tí ó jẹ́ díẹ̀ lára ọ̀kẹ̀ àìmọye tí àìsàn náà kọlù lápapọ̀. Àwọn ẹkùn tí ìmọ́tótó kòsí àti tí àwọn ibi ti omi tó mọ́ kò ti pọ̀ ni àìsàn náà ti wọ́pọ̀ ní àgbáyé.  Ní bí i ìdà àádọ́rùn ún nínú ọgọ́rùn ún àwọn ọmọdé ní àwọn orílẹ̀-èdè tó-ṣẹ̀ṣẹ̀-n-dìde-nlẹ̀ ni àìsán yìí ti ṣe wọn lati bí i ọmọ ọdún mẹ́wàá, tí ara wọn sì kọ̀ ọ́ ní ipò àgbà. Ó tún máa n sáábà bẹ́ ṣílẹ̀ bí àjàkálẹ̀ àrùn ní àwọn orílẹ̀-èdè tí n gòkè-àgbà lọ́wọ́ níbi tí àìsàn náà kò ti ṣe àwọn ọmọ náà ní èwe tí abẹ́rẹ́ àjẹsára kò sì tún kárí níbẹ̀. Ní ọdún 2010, àìsàn hepataitisi A tó kanpá yọrí sí ikú àwọn 102,000 ènìyàn. Àyájọ Hepataitisi L’ágbàáyé máa n wáyé ní ọjọ́ kejìdínlọ́gbọ̀n oṣù keje lọ́dọọdún láti ṣí àwọn ènìyàn létí sí kòkòrò-àrùn hepataitisi.