Kọ́ńsónáńtì aránmú asesílébù

Kọ́nsónáǹtì Aránmú aṣesílébù ni kọ́nsónáǹtì tí a lè dá fi ohùn pè gẹ́gẹ́ bíi fáwẹ́lì. Fọ́nrán èdè tí a mọ̀ sí odo sílébù ni fáwẹ́lì ṣùgbọ́n àwọn kọ́nsónáǹtì aránmú tí à ń wí yìí náà ń ṣiṣẹ́ odo sílébù nítorí náà ni a ṣe ń pè wọ́n ní kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù gẹ́gẹ́ bí a ṣe fi hàn nínú ìdánilẹ́kọ̀ọ́ kìnní àti ikèjì móòdù yìí.

Orísìírísìí ni ìrísí kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù, Owólabí (2011:115) ṣàlàyé pé nínú èdè Yorùbá, kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù a máa ní ìrísí mẹ́fà ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ èyí tí ó sábà máa ń dúró lórí ibi ìsẹ́nupè tí ìró tí ó tẹ̀lé kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù bá ní. Èyí já sí pé àwọn kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù mẹ́fẹ̀ẹ̀fà wọ̀nyí wà ní ìfọ́nká aláìṣèyàtọ̀. Nítorí ìdí èyí, gbogbo wọn jẹ́ ẹ̀dà-fóníìmù tí a gbọdọ̀ fi sí abẹ́ fóníìmù kan ṣoṣo. Àrokò tí a lò fún fóníìmù kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù nínú èdè Yorùbá ni èyí: /m(/.

Bí kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù bá jẹyọ sáájú ìró àfèjì-ètè-pè ([b] àti [m]) òun náà yóó ní àbùdá àfèjì-ètè-pè [m(] nínú àpẹẹrẹ bí i:

ó ń bọ̀ ó ń bú ramú ramù

[ó ḿ́ (bↄ̀] [ó ḿ( bú ramú᷈ ramù᷈]

/ ó ḿ(  bↄ̀/ / ó ḿ( bú ramú᷈ ramù᷈/

Bí kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù bá jẹyọ sáájú ìró àfeyínfètèpè ([f]) òun náà yóó ní àbùdá àfeyínfètèpè nínú àpẹẹrẹ bí i:

ó ń fẹ́ ọwọ́ ó ń fọsọ

[ó (́( fɛ́ ↄwↄ́] [ó (́( fↄʃↄ]

/ó ḿ( fɛ́ ↄwↄ́/ /ó ḿ( fↄʃↄ/

Bí kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù bá jẹyọ sáájú ìró afèrìgìpè ([d], [t], [n], [s], [r], [l]) àti ìró afàjàjàfèrìgìpè ([(], [d(]) yóó ní ìrísí ìró afèrìgìpè àpẹẹrẹ ni

ó ń sín ọmọrí náà ń ṣí kòkòrò náà ń dún

[ó ń sí᷈] [ↄmↄrí ná᷈à᷈ ń (í] [kòkòrò ná᷈à᷈ ń dú᷈]

/ ó ḿ(  sí᷈/ /ↄmↄrí ná᷈à᷈ ḿ((í/ /kòkòrò ná᷈à᷈ ḿ( dú᷈/

Bí kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù bá jẹyọ sáájú ìró afàjàpè ([(], [j]), òun náà yóó ní ìrísí afàjàpè. Àpẹẹrẹ ni

Adé ń yọ̀

[adé  (́( jↄ̀]

/adé ḿ( jↄ̀/

Bí kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù bá jẹyọ sáájú afàfàsépè ([k], [g]) àti afitán-ánnápè ([h]) yóó ní àbùdá afàfàsépè [((] nínú àpẹẹrẹ bí i

ó ń ké ọṣẹ náà ń hó

[ó  (( ké] [ↄ(ɛ ná᷈à᷈ ( hó]

/ ó  ḿ( ké / / ↄ(ɛ ná᷈à᷈ ḿ(  hó /

Bí kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù bá jẹyọ sáájú ìró afàfàséfètèpè ([k(p], [g(b]), òun náà yóó ní àbùdá afàfàséfètèpè ([((m(]) àpẹẹrẹ ni

Ọlọ́run ń gbọ́

[ↄlↄ́ru᷈ ((m( gbↄ́]

/ ↄlↄ́ru᷈  ḿ( gbↄ́/

3.1 Dídárúkọ kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù Ọlọ́rọ̀ ìperí mẹ́rin

Bí a ti ṣe fún kọ́nsónáǹtì àti fáwẹ́lì náà ni a ó ṣe fún kọ́nsónáǹtì aránmú aṣesílébù, àwọn ohun tí wà á tẹ̀lé ni ó wà ní ìsàlẹ̀ yìí.

Ipò tí alàfo tán-an-ná wà

Ibi Ìsẹ́nupè

Ọ̀nà Ìsẹ́nupè

Ohùn ni a fi pè é (Aṣesílébù).

[n] akùnyùn afàrìgìpè aránmú aṣesílébù

[((] akùnyùn afàjàpè aránmú aṣesílébù

[(] akùnyùn afàfàsépè aránmú aṣesílébù

[(] akùnyùn afeyínfètèpè aránmú aṣesílébù

[((m(] akùnyùn afàfàséfètèpè aránmú aṣesílébù

[ḿ(] akùnyùn afèjì-ètè-pè aránmú aṣesílébù