Ẹ wo àmì-ọ̀rọ̀ fún Nàìjíríà

{{pp-semi|small=yes}}
{{Àyọkà dáradára}}
{{Infobox country
| conventional_long_name = Orílẹ̀-èdè Olómìnira Ìjọba Àpapọ̀ ilẹ̀ Nàìjíríà
| common_name            = Nàìjíríà
| native_name            = {{unbulleted list|item_style=font-size:78%; |{{native name|ha|Jamhuriyar Taraiyar Najeriya}} |{{native name|ig|Ọ̀hàńjíkọ̀ Ọ̀hànézè Naìjíríyà}} |{{native name|en|Federal Republic of Nigeria}}}}
| image_flag             = Flag of Nigeria.svg
| image_coat             = Coat of arms of Nigeria.svg
| national_motto         = "Ìṣọ̀kan àti Ìgbàgbọ́, Àlàáfíà àti Ìlọsíwájú"
| national_anthem        = "[[Arise, O Compatriots|Dìde, ẹ̀yin ará]]"<br /><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">{{center|}}</div>
| image_map              = Nigeria_(orthographic_projection).svg
| map_caption            = 
| image_map2             = 
| capital                = [[Àbújá]]
| coordinates            = {{Coord|9|4|N|7|29|E|type:city}}
| largest_city           = [[Èkó]]<br />{{small|{{coord|6|27|N|3|23|E|display=inline}}}}
| official_languages     = [[Èdè Gẹ̀ẹ́sì|Gẹ̀ẹ́sì]]
| languages_type         = [[National languages|Àwọn èdè ọmọ orílẹ̀-èdè]]
| languages              = {{hlist |[[Èdè Haúsá|Haúsá]], [[Èdè Ígbò|Ìgbò]], [[Èdè Yorùbá|Yorùbá]]}}
| languages2_type        = Àwọn èdè míràn<ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=ng |title=Languages of Nigeria |publisher=[[Ethnologue]] |accessdate=12 September 2010}}</ref>
| languages2             = {{Collapsible list
|framestyle=border:none; padding:0;
|[[Berom language|Berom]]
|[[Edo language|Edo]]
|[[Etsako language|Etsako]]
|[[Efik language|Efik]]
|[[Ebira language|Ebira]]
|[[Eleme language|Eleme]]
|[[Esan language|Esan]]
|[[Fula language|Fulfulde]]
|[[Gbagyi language|Gbagyi]]
|[[Gokana language|Gokana]]
|[[Hyam language|Hyam]]
|[[Ibibio language|Ibibio]]
|[[Idoma language|Idoma]]
|[[Igala language|Igala]]
|[[Igede language|Igede]]
|[[Ijaw languages|Ijaw]]
|[[Itsekiri language|Itsekiri]]
|[[Jju language|Jju]]
|[[Jukun Takum language|Jukun]]
|[[Kanuri language|Kanuri]]
|[[Khana language|Ogoni]]
|[[Margi language|Margi]]
|[[Nigerian Pidgin]]
|[[Ngas language|Ngas]]
|[[Nupe language|Nupe]]
|[[Ede Obolo|Obolo]]
|[[Okrika language|Okrika]]
|[[Tiv language|Tiv]]
|[[Tyap language|Tyap]]
|[[Urhobo-Isoko]]
}}
| demonym                = [[Àwọn ará Nàìjíríà|Ará Nàìjíríà]]
| government_type        = [[constitutional republic|Orílẹ̀-èdè olómìnira olóòfin-ìbágbépọ̀]] [[Presidential system|ààrẹ]] [[Federation|ìjọba àpapọ̀]]
| leader_title1          = [[Ààrẹ ilẹ̀ Nàìjíríà|Ààrẹ]]
| leader_name1           = {{nowrap|[[Bọ́lá Tinúbú]]}}
| leader_title2          = [[Igbákejì Ààrẹ ilẹ̀ Nàìjíríà|Igbákejì Ààrẹ]]
| leader_name2           = [[Kashim Shettima]]
| leader_title3          = [[President of the Senate of Nigeria|Ààrẹ Ilé Alàgbà]]
| leader_name3           = [[Godswill Akpabio]]
| leader_title4          = [[Speaker of the House of Representatives of Nigeria|Agbẹnusọ Ilé Aṣojú]]
| leader_name4           = [[Tajudeen Abbas]]
| leader_title5          = [[Chief Justice of Nigeria|Olùdájọ́ Àgbà]]
| leader_name5           = Olùdájọ́ [[Olukayode Ariwoola]]
| legislature            = [[National Assembly of Nigeria|Iléìgbìmọ̀ Aṣòfin]]
| upper_house            = [[Senate of Nigeria|Ilé Alàgbà]]
| lower_house            = [[House of Representatives of Nigeria|Ilé àwọn Aṣojú]]
| sovereignty_type       = [[History of Nigeria|Òmìnira]]
| sovereignty_note       = kúrò lọ́wọ́ [[United Kingdom|Ilẹ̀ọba Aṣọ̀kan]]
| established_event1     = Ìsopọ̀ [[Protectorate of Southern Nigeria|Apágúúsù]] àti [[Protectorate of Northern Nigeria|Apáàríwá Náìjíríà]]
| established_date1      = 1 January 1914
| established_event2     = Jẹ́ fífilọ́lẹ̀ àti dídálóhùn
| established_date2      = 1 October 1960
| established_event3     = Ó di orílẹ̀-èdè olómìnira
| established_date3      = 1 October 1963
| established_event4     = [[Constitution of Nigeria|Òfin-ìbágbépọ̀ lọ́wọ́]]
| established_date4      = 29 May 1999
| area_km2               = 923,769
| area_rank              = 32nd
| area_sq_mi             = 356,667 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| percent_water          = 1.4
| population_estimate    = 206,630,269<ref>{{citation|url=https://population.un.org/wpp/DataQuery/|title=UN Projection|website=World Population Prospects 2017}}</ref>
| population_census      = 140,431,691
| population_estimate_year = 2020
| population_estimate_rank = 7th
| population_census_year = 2006
| population_density_km2 = 218
| population_density_sq_mi = 565 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank = 42nd
| GDP_PPP                = $1.275 trillion<ref name=IMF2019>{{cite web |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/02/weodata/weorept.aspx?sy=2018&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=47&pr1.y=9&c=694&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|accessdate=20 October 2018 |title=World Economic Outlook Database, October 2018 – Nigeria|work=International Monetary Fund}}</ref>
| GDP_PPP_year           = 2020
| GDP_PPP_rank           = 23rd
| GDP_PPP_per_capita     = $6,232
| GDP_PPP_per_capita_rank = 129th
| GDP_nominal            = $504.57 billion<ref name=IMF2019/>
| GDP_nominal_year       = 2020
| GDP_nominal_rank       = 27th
| GDP_nominal_per_capita = $2,465
| GDP_nominal_per_capita_rank = 137th
| Gini                   = 35.1 <!--number only-->
| Gini_year              = 2020
| Gini_change            = decrease <!--increase/decrease/steady-->
| Gini_ref               = <ref>{{Cite web |title=Poverty and Inequality Index |url=https://www.nigerianstat.gov.ng/download/1092 |access-date=2020-06-08 |website=National Bureau of Statistics}}</ref>
| Gini_rank              = 
| HDI                    = 0.534 <!--number only-->
| HDI_year               = 2018<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change             = increase <!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref                = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking|title=Human Development Report 2019|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=10 December 2019|accessdate=10 December 2019|format=PDF}}</ref>
| HDI_rank               = 158th
| currency               = [[Nigerian naira|Naira]] (₦)
| currency_code          = NGN
| time_zone              = [[West Africa Time|WAT]]
| utc_offset             = +01:00
| utc_offset_DST         = 
| time_zone_DST          = 
| drives_on              = Ọ̀tún
| calling_code           = [[+234]]
| cctld                  = [[.ng]]
| today                  = 
}}
'''Nàìjíríà''' ({{pron-yo|naɪˈdʒɪrɪə}}) jẹ́ '''Orílẹ̀-èdè Olómìnira Ìjọba Àpapọ̀ ilẹ̀ Nàìjíríà'''  (''Nigeria'' ni [[èdè Gẹ̀ẹ́sì]]) jẹ́ orílẹ̀-èdè ìjọba àpapọ̀ olómìnira tí ó ní ìjọba [[Awon Ipinle Naijiria|ìpínlẹ̀ mẹ́rindínlógójì]] tó fi mọ́ [[Agbẹ̀gbẹ̀ Olúìlú Ìjọba Àpapọ̀ Àbújá|Agbẹ̀gbẹ̀ Olúìlú Ìjọba Àpapọ̀]]. Orílẹ̀-èdè [[Nàìjíríà]] wà ní [[apaiwoorun Áfríkà|apá Iwọ̀ Oòrùn ilẹ̀ Áfríkà]]. Orílẹ̀-èdè yí pààlà pẹ̀lú orílẹ̀-èdè [[Benin]] ní apá ìwọ̀ Oòrùn, ó tún pààlà pẹ́lú orílẹ̀-èdè olómìnira ti [[Nijẹr]] ní apá àríwá, [[Chad]] àti [[Kamẹróòn]] ní apá ìlà Oòrùn àti [[Òkun Atlantiki]] ni apá gúúsù. [[Abuja]] ni ó jẹ́ [[Olú-Ìlú]] fún orílẹ̀-èdè náà. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé Nàìjíríà ní ẹ̀yà púpọ̀, àwọn ẹ̀yà mẹ́ta ni wọ́n hànde tí wọ́n tóbi jùlọ, tí wọ́n sì pọ̀ jùlo, tí a sì kó àwọn ẹ̀ka ìsọ̀rí ìsọ̀rí èyà tókù sí abẹ́ wọn.  Àwọn wọ̀nyí ni [[ọmọ Hausa|Ẹ̀ya Hausa]], [[ọmọ Ígbò|Ẹ̀ya Ìgbò]] ati [[ọmọ Yorùbá|Yorùbá]].  

Orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ní [[Ìtàn ilè Nàìjíríà|ìtàn fífẹ̀]], bẹ́ẹ̀ sì ni ẹ̀rí ìmọ̀-aíyejọ́un fihàn pé àwọn ìgbé ènìyàn ní agbègbè ibẹ̀ lọ sẹ́yìn dé kéré pátápátá ọdún 9000 kJ.<ref name=mcintoshandkeech>''McIntosh, Susan Keech, Current directions in west African prehistory. Palo Alto, California: Annual Reviews Inc., 1981. 215–258 p.: ill.''</ref> Agbegbe [[River Benue|Benue-Cross River]] jẹ́ rírò gẹ́gẹ́ bí ile àkókó àwọn [[Bantu]] arókèrè ti wón fán káàkiri òpó ààrin àti apágúúsù Áfríkà bí irú omi ní ààrin ẹgbẹ̀rúndún akoko àti ẹgbẹ̀rúndún kejì. 

Orúkọ Nàìjíríà wá láti [[Odò Ọya]], tí a tún mọ̀ gẹ́gẹ́ bíi ''Odò Náíjà'', èyí tó sàn gba Nàìjíríà kọjá. [[Flora Shaw]], tí yíò jẹ́ ìyàwó lọ́jọ́ wájú fún [[Frederick Lugard|Baron Lugard]] ará [[Britani|Britan]] tó jẹ́ alámójútó àmúsìn, ló sẹ̀dá orúkọ yìí ní òpin ọdún 1897.

Nàìjíríà ni orílẹ̀-èdè tó ní èèyàn púpò jùlọ ní Ilẹ̀ Aláwọ̀dúdú, [[list of countries by population|ikejo ni agbaye]]<ref name=unpop>{{cite paper | url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf | title= Idiye Iposieniyan Agbaye, Tabili A.1| version=2008 revision  | format=.PDF | publisher=United Nations | author=Department of Economic and Social Affairs
Population Division | date=2009 | accessdate= 2009-03-12}}</ref>, bẹ́ẹ̀ sì ni ó jẹ́ orílẹ̀-èdè tó ní àwọn [[Black people|eniyan alawodudu]] jùlọ láyé. Ó wà lára àwọn orílẹ̀-èdè tí a ń pè ní "Next Eleven" nítorí okòwò wọn, ó sì tún jẹ́ ọ̀kan nínú Ajoni àwọn Ibinibi. Okòwò ilẹ̀ Nàìjíríà jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn èyí tó ń dàgbà kíákíá jùlọ lágbàáyé pẹ̀lú [[IMF]] tó ń gbèrò ìdàgbàsókè 9% fún 2008 àti 8.3% fún 2009.<ref>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/survey/so/2008/CAR021508A.htm |title=IMF Survey: Nigeria Needs Sustained Reforms to Build on Success |publisher=Imf.org |date= |accessdate=2008-11-21}}</ref><ref>{{cite web|last=Aminu |first=Ayodele |url=http://allafrica.com/stories/200804140655.html |title=allAfrica.com: Africa: IMF Forecasts 9 Percent Growth for Nigeria (Page 1 of 1) |publisher=Allafrica.com |date= |accessdate=2008-11-21}}</ref><ref>{{cite web |last=Godwin |first=Atser |url=http://www.punchng.com/Articl.aspx?theartic=Art20080229153046 |title=The Punch: IMF predicts 9% GDP growth rate for Nigeria |publisher=Punchng.com |date= |accessdate=2008-11-21 |archive-date=2011-05-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110511114933/http://www.punchng.com/Articl.aspx?theartic=Art20080229153046 |dead-url=yes }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.independentngonline.com/news/head/article08 |title=: Welcome to Independent Newspapers Limited - A voice of your own |publisher=Independentngonline.com |date= |accessdate=2008-11-21}}</ref> Ní ìbẹ̀rẹ̀ àwọn ọdún 2000 sókè, ogunlọ́gọ̀ àwọn ọmọ Nàìjíríà gbé pẹ̀lú iye tó dín ní US$ 1.25 (PPP) lójúmọ́.<ref>http://hdr.undp.org/en/media/HDI_2008_EN_Tables.pdf</ref> Nàìjíríà ní okòwò rẹ̀ tóbi jùlọ ní Áfíríkà, ati alágbára ní agbègbè [[Iwoorun Afirika]].

== Ìtàn ==
{{Main|Ìtàn ilẹ̀ Nàìjíríà}}

=== Ìtàn Ìṣẹ̀ǹbáyé ===
[[Fáìlì:Nok343.jpg|thumb|left|140px|Ere Nok ni Museomu Louvre, [[Paris]].]]
Àwọn ará [[Nok culture|Nok]] ní ààrin Nàìjíríà se ẹ̀re gbígbẹ alámọ̀ tí àwọn onímọ̀ ayéejọ́un tí wárí.<ref name=archaeology>''Shaw, Thurstan, Nigeria: Its Archaeology and early history. Retrieved February 22, 2007.''</ref> Ère Nok tó wà ní Minneapolis Institute of Arts, júwè é ẹni pàtàkì kan  mú "Ọ̀pá idaran" dání ní owó ọ̀tún àti igi ní owó òsì. Ìwònyì ní àmì-ìdámọ̀ aláse tó jẹ́ bíbásepọ̀ mò àwọn fáráò ilè Egypti ayéejọ́un àti òrìṣà, Oṣíriṣ, èyí lo n so pé irú àwùjọ, idimule, bóyá àti ẹ̀sìn ilè Egypti ayeijoun wà ní agbẹ̀gbẹ̀ ibi tí Nàìjíríà wà lónìí ní ìgbà àwọn Fáráò.<ref>{{cite web|url=http://www.artsmia.org/viewer/detail.php?id=5368&i=20&v=12&dept=8&op=1449 |title=artsmia.org : viewer |publisher=Artsmia.org |date= |accessdate=2008-11-21}}</ref>        

Ní apá àríwá, [[Kano]] àti [[Katsina]] ní ìtàn Àkọsílè tí ọjọ́ wón dẹ́yìn tó bí ọdún 999 kJ. Àwọn ìlú-ọba [[Haúsá]] àti [[Kanem Empire|Ilé-ọba Kanem-Bornu]] gbòòrò gẹ́gẹ́ bí ibùdó ajẹ́ láàrin Àríwá àti Ìwọ̀ọòrùn Áfríkà. Ní ìbẹ̀rẹ̀ ọ̀rúndún 19sa lábé [[Usman dan Fodio]] àwọn ará [[Fulani people|Fúlàní]] di àwọn olórí [[Fulani Empire|Ilé-ọba Fúlàní]] lójúkan èyí tó dúró bayi títí di 1903 nígbàtí wọn jẹ́ pínpín láàrin àwọn àlámùúsìn ará [[Europe]]. Láàrin 1750 àti 1900, ìdá kan sí ìdá méjì nínú meta àwọn oníbùgbẹ́ àwọn ìlù Fúlàní jẹ́ eru nítorí [[Fulani War|ogun]].<ref>[http://www.britannica.com/blackhistory/article-24157 Slavery]. Encyclopædia Britannica's Guide to Black History.</ref>
[[Fáìlì:Queen Mother Pendant Mask- Iyoba MET DP231460.jpg |thumb|left|140px|Ere lati [[Benin Empire|Bini]] jẹ́ ẹ̀sò ilè Nàìjíríà tó gbajúmò àti dídámọ̀ jùlọ]]

Àwọn [[ọmọ Yorùbá|Yorùbá]] ka ọjọ́ tí  wọ́n ti wà ní agbègbè Nàìjíríà, Benin àti Togo ayéòdeòní sẹ́yìn dé bí ọdún 8500 kJ. Àwọn Ìlú-ọba Ifẹ̀ àti [[Ọ̀yọ́ kingdom|Ọ̀yọ́]] ní apá Ìwòòrùn Nàìjíríà gbalẹ̀ ní 700-900 àti 1400 ní sísẹntẹ̀lé. Síbẹ̀síbẹ̀, ìtàn àríso Yorùbá gbàgbọ́ pé [[Ilé-Ifẹ̀]] ni orísun ẹ̀dá ènìyàn pe bẹ́ẹ̀ sì ni ó síwájú àsà-ọ̀làjú míìràn. Ifẹ̀ sẹ̀sọ́ ère alámọ̀ àti onítánganran, Ìlú-ọba Ọ̀yọ́ si fẹ̀ de ibi tí Togo wà loni. Ìlú-ọba míìràn tó tún gbalẹ̀ ní gúúsù apáìwòọ̀rùn Nàìjíríà ní Ìlú-ọba Benin láti ọ̀rúndún 15ru  19sa. Ìjọba wọn dé Ìlú [[Lagos|Èkó]] kí àwọn ara [[Portugal]] ó tó wá sọ ibẹ̀ di "Lagos."<ref>[http://countrystudies.us/nigeria/7.htm The Slave Trade]. Source: ''U.S. Library of Congress.''</ref>


Ní apá gúúsù ìlà-oòrùn Nàìjíríà, [[Nri Kingdom|Ìlú-ọba Nri]] tí àwọn [[ọmọ Igbo|Igbo]] gbòòrò  láàrin ọ̀rúndún 10wa títí de 1911. Eze Nri ni ó jọba Ìlú-ọba Nri. Ilu Nri jẹ́ gbígbà gẹ́gẹ́ bí ìpilèsè àsà ígbò. Nri àti Aguleri, níbi ti ìtàn àrísọ ìdá Igbo ti bẹ̀rẹ̀, wà ní agbẹ̀gbẹ̀ ìran Umueri, àwọn tí wọ́n sọ pé ìran àwọn dé ilẹ̀–ọba Eri fúnra rẹ̀.<ref>{{cite book|last=Uzukwu |first=E. Elochukwu |title=Worship as Body Language |date=1997 |isbn=0814661513 |page=93 |publisher=Liturgical Press |url=http://books.google.com/books?id=9hhmzVrYPHAC&printsec=frontcover&source=gbs_summary_r&cad=0#PPA93,M1}}</ref>

=== Ìgbà Àmúsìn ===
{{Main|Àmúsìn Nàìjíríà}}
[[Fáìlì:Ancient Benin city.JPG|thumb|right|250px|[[Benin city]] in the 17th century with the [[Oba of Benin]] in procession. This image was pictured in a European book, Traduite du Flamand, in 1668.<ref>Traduite du Flamand (Amsterdam,1686; 1st ed., 1668), between pp. 320 and 321. (Library of Congress, Prints and Photographs Division, LC-USZ62-30841).</ref>]]
Àwọn [[Portuguese Empire]] ni wọ́n jẹ́ ará Europe àkọ́kọ́  tó bẹ̀rẹ̀  ìsòwò ní Nàìjíríà  tí wọ́n sì sọ èbúté Eko di Lagos tí wọ́n mú látara orúkọ ìlú [[Lagos, portugal|Lagos]] ní [[Algarve]]. Orúkọ yìí lẹ̀ mọ́bẹ̀ bí àwọn ará Europe míìràn náà ṣe bẹ̀rẹ̀ síní sòwò níbẹ̀. Àwọn ará Europe ṣòwò pẹ̀lú àwọn ẹ̀yà abínibí ní ẹ̀bá–odò, wọ́n sì bẹ̀rẹ̀ [[Atlantic slave trade|owo eru]] níbẹ̀, èyí tó pa ọ̀pọ̀ àwọn ẹ̀yà abínibí Nàìjíríà lára. Lẹ́yìn tí [[ogun Napoleon]] bẹ̀rẹ̀, àwọn ará [[Britani]] fẹ ìsòwò dé àárín Nàìjíríà. 

Ni 1885, ìgbẹ́sẹ̀lé Ìwọ̀oòrùn Áfríkà látọ́wọ́ àwọn ará Britain gba ìdámọ̀ káríayé. Nígbà tó sì di ọdún tó tẹ̀lé e, ilé-iṣẹ́ [[Royal Niger Company]] jẹ́ híháyà lábẹ́ Sir [[George Taubman Goldie]]. Ní 1900, àwọn ilẹ̀ tí ilé-iṣẹ́ yìí ní di ti ìjọba Britain.  



Ni January 1901, Nàìjíríà di sísọ–di–ọ̀kan gẹ́gẹ́ bíi [[Protectorate|ìlànà àláàbò]]. Nàìjíríà sì di ara [[Ilẹ̀ ọbalúayé Brítánìì|Ilẹ̀–ọbalúayé Britain]] tó wà lára  alágbára nígbà náà. 

Ní 1914, àgbègbè náà di sísọ-di-ọ̀kan  gẹ́gẹ́ bíi Ìmúsìn àti Aláàbò ilẹ̀ Nàìjíríà (''Colony and Protectorate of Nigeria''). Fún àmójútó, Nàìjíríà di pínpín sí ìgbèríko apá-àríwá, apá-gúúsù àti Ìmúsìn Èkó. Okòwò ayé òde òní tẹ̀̀ síwájú ní wàrànsesà ní gúúsù ju ní àríwá lọ, ipa èyí   hàn nínú ayé olóṣèlú Nàìjíríà òde òní. Ní ọdún 1936 ni [[Okoẹrú|òwò ẹrú]]  ṣẹ̀ṣẹ̀ di fífòfin lù.<ref>[http://www.bbc.co.uk/worldservice/specials/1624_story_of_africa/page56.shtml The end of slavery], BBC World Service | The Story of Africa.</ref> 

Lẹ́yìn [[Ogun Àgbáyé Ẹlẹ́ẹ̀kejì|Ogun Agbaye Eleekeji]] gẹ́gẹ́ bíi èsì fún ìdàgbà [[nationalism|isonibinibi]] Nàìjíríà àti bíbéèrè fún òmìnira, àwọn ìlànà–ìbágbépọ̀ tó rọ́pò ara wọn tí wọ́n jẹ́ sísọdòfin látowọ́ Ìjọba Britain mú Nàìjíríà súnmọ́ [[Self Government|Ijoba-ara-ẹni]] tó dúró lórí aṣojú àti àpapọ̀. Nígbà tó fi di àárín ọ̀rúndún 20ji, ìjàgbara fún òmìnira jà káàkiri Áfríkà.

=== Lẹ́yìn Òmìnira ===

Ní ọjọ́ kìíní, oṣù Ọ̀wàrà, ọdún un 1960, Nàìjíríà gba òmìnira lọ́wọ́ orílè-èdè [[UK|Sisodokan Ilu-oba]]. Ilẹ̀ Olómìnira tuntun yìí mú kí ọ̀pọ̀ nínú àwọn ọmọ orílè-èdè  kí ẹ̀yà tiwọn ó jẹ́ èyí tó lágbára jù lọ. Ìsèjọba àwa-ara-wa Nàìjíríà tuntun jẹ́ àjọ̀sepọ̀ àwọn ẹgbẹ́.

[[Nigerian People's Congress|Nigerian People's Congress ni ẹgbẹ́ tí àwọn ará Àríwá tí wọ́n tún jẹ́ Mùsùlùmí ń darí.]][[Islam|smi]] ti [[Ahmadu Bello|Ahmadu àello]] ati [[Abubakar Tafawa Balewa|Abubakar Tafawa Bewa]] to di [[Alakoso Agba|Alakosoàkọ́kọ́]] [[Alakoso Agba|ẹ́yì]] [[Alakoso Agba|òmìnira. Àti ẹgbẹ́ èyí]]ti[[Alákòóso Àgbà]] ti awon tí[[Ọmọ Ígbò]]wọ́n jẹ́ ẹlẹ́sìn Kìrìstẹ́nì ń jẹ́ ìdarí [[National Council of Nigeria and the Cameroons]] [[National Council of Nigeria and the Cameroons|,]] N[[National Council of Nigeria and the Cameroons|í]]NC) ti [[Nnamdi Azikiwe|Nnamdi Aie]], to di [[Gomina-Agba|Gomina-bínibí]]<nowiki/>a[[Gomina-Agba|àkọ́kọ́]] [[Gomina-Agba|ní]] ko ni 1960,[[Gomina-Agba|órí]] ol[[Gomina-Agba|í]] i.[[Gomina-Agba|ò]]Ni [[Gomina-Agba|átakò]]<nowiki/>lata[[Gomina-Agba|ẹgbẹ́]]<nowiki/>i[[Gomina-Agba|ìlọsíwájú]]<nowiki/>siwaju [[Action Group|Action Groupwà,]]A[[Action Group|ti àwọn]] [[omo Yoruba|Yorùbá]] ti [[Obafemi Awolowo|Obafemi Awṣe woórí]] olori.<ref name="JBS">''Udofia, Nigerian Political Parties: Their Role in Modernizing the political System, 1920-1966, Journal of Black Studies, June 1981. Retrieved February 22, 2007, pp. 437–447.''</ref> 

Ìpinnu ọdún 1961 fún Apáagúúsù Kameroon láti darapọ̀ mọ́ orílè-èdè Kameroon nígbàtí Apáàríwá Kameroon dúró sí Nàìjíríà fa àìdọ́gba nítorí pé apá àríwá wá tóbi ju Apáagúúsù lọ gidigidi. Nàìjíríà pínyà lọ́dọ̀ Britani pátápátá ní 1963 nípa sísọ ara rẹ̀ di ilẹ̀ [[Federal Republic|Apapo Olominira]], pẹ̀lú Azikiwe gẹ́gẹ́ bi [[Aare ile Naijiria|Aare]] àkọ́kọ́. Rògbòdìyàn ṣẹlẹ̀ ní [[Agbegbe Apaiwoorun Naijiria|Agbegbe Apaiwoorun]] lẹ́yìn ìbò 1965 nígbà tí i [[Nigerian National Democratic Party]] gba ìjọba ibẹ̀ lọ́wọ́ ọ AG.

=== Ìjọba Ológun Àkọ́kọ́ ===

Àìdọ́gba yìí àti ìbàjẹ́ ètò ìdìbòyàn tí olóṣèlú fà ní [[1966]] dé àwọn ìfipágbajọba ológun léraléra. Àkọ́kọ́ ṣẹlẹ̀ ní  Oṣù Ṣẹrẹ ti àwọn ọ̀dọ́ olóṣèlú alápáòsì lábẹ́ ẹ Major [[Emmanuel Ifeajuna]] àti [[Chukwuma Kaduna Nzeogwu]]. Ó kù díẹ̀ kó yọrí sí rere - àwọn olùfipágbàjọba pa [[Alákòóso Àgbà]], Sir Abubakar Tafawa Balewa, Asolórí [[Agbègbè Apáàríwá Nàìjíríà]], Sir Ahmadu Bello, ati [[Premier|Asolórí]] Agbègbè Apáìwọ̀oòrùn ilẹ̀ Nàìjíríà, Sir [[Ladoke Akintola]]. Bó tilẹ̀ jẹ́ báyìí, síbẹ̀síbẹ̀, àwọn olùfipágbàjọba náà kò le bẹ̀rẹ̀ síní ṣe ìjọba nítorí ìṣòro bí wọn yíó ti ṣé, nítorí èyí  [[Nwafor Orizu]], adelédè Ààrẹ jẹ́ mímú dandan láti gbé ìjọba fún [[Ile-ise Ologun Adigun Naijiria]] lábẹ́ ẹ [[Command|Apàṣẹ]] Ọ̀gágun [[JTY Aguyi-Ironsi]].

== Ìjọba àti Ìṣèlú ==
{{See also|Ìjọba Àpapọ̀ ilẹ̀ Nàìjíríà}}
=== Òfin ===
Irúfẹ́ òfin mẹ́rin ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ ló wà ní Nàìjíríà.



* Òfin [[Ilẹ̀e Gẹ̀ẹ́sì]]; tó wà láti ìgbà ìmúnisìn lọ́wọ́ Bírítànì.


* Òfin tó wọ́pọ̀; tó jẹ́ dídásílẹ̀ àti dídàgbàsókè lẹ́yìn ìmúnisìn.


* Òfin Ìbílẹ̀; tó wá láti inú àwọn àṣà àti ìṣe káàkiri ilẹ̀ Nàìjíríà.


* Òfin Ṣẹ̀ríà; tó wá láti inú òfin [[Ẹ̀sìn Islam]], tí wọ́n sì ń lò láwọn Ìpínlẹ̀ tó wà lápá Àríwá Nàìjíríà. 

Nàìjíríà ní ẹ̀ka ìdájọ́ ọ ti Ilé-Ẹjọ́ Gíga jùlo ilẹ̀ Nàìjíríà, ó jẹ́ èyí tó lágbára jù lọ.

=== Ìbásepọ̀ Òkèrè ===

Ní kété tí ó gba òmìnira ní 1960, [[Nàìjíríà]] sọ Ìsọ̀kan Áfríkà di ààrin-gbùngbùn òfin òkèèrè rẹ̀, Ó sì kópa ńlá nínú u ìgbógun ti ìjọba Ìyàsọ́tọ̀-Ẹlẹ́yàmẹ̀yà ní [[South Africa]]. Ìyapa kan kúrò ni ìbáṣepọ̀ pẹ́kípẹ́kí tí Nàìjíríà bá [[Israel]] ṣe yípo gbogbo 1960s. Israel sonígbọ̀wọ́ àti àmójútó fún kíkọ́ àwọn ilé asòfin Nàìjíríà. 

Òfin Òkèère Nàìjíríà rí ìdánwò ní 1970s lẹ́yìn tí orílẹ̀-èdè náà jáde kúrò nínú Ogun Abẹ́lé nísọ̀kan. Ó dúró ti àwọn akitiyan tó lòdì sí ìjọba àwọn òyìnbó péréte ní ẹkùn Gúúsù Áfríkà. Nàìjíríà dúró ti ẹgbẹ́ ẹ [[African National Congress]] pẹ̀lú u bó ṣe pọkàn pọ̀ nínú ìpinnu rẹ̀ nípa ìjọba South Africa àti àwọn ipa ológun wọn ní Gúúsù Áfríkà. Nàìjíríà jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ọ̀dádáálẹ̀ ẹgbẹ́ ẹ [[Organisation for African Unity ]](tó di [[African Union]]) Ó sì ti ní ipa tó kàmọ̀nmọ̀ ní [[Ìwọ̀oòrùn Áfríkà]] àti ní [[Áfríkà]] lápapọ̀. Nàìjíríà ṣe akitiyan ìfọwọ́sowọ́pọ̀ ní Ìwọ̀oòrùn Áfríkà, ó sì tún ṣe aṣáájú fún [[Economic Community of West African States]] (ECOWAS) àti [[ECOMOG]] (pàápàá nígbà ogun abẹ́lé ní [[Liberia]] àti [[Sierra Leone]]) – tí wọ́n jẹ́ ẹgbẹ́ ọrọ̀-ajé àti ti ológun ní sísẹntẹ̀lé.

Pẹ̀lú ìdúró tó so mọ́ Áfríkà yí, Nàìjíríà rán àwọn ikọ̀ lọ sí [[Congo]] ní ìtẹ̀lé àṣẹ [[Àjọ àwọn Orílẹ̀-èdè]] kété lẹ́yìn òmìnira (ó sì ti jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti ìgbà náà). Nàìjíríà tún ṣe ìtìlẹyìn fún orísìírísìí ẹgbẹ́ ẹ Áfríkà àti àwọn ìdìde fún ìjọba tiwa-n-tiwa ní àwọn 1970s, tó fi mọ́ kíkó ìtìlẹyìn jọ fún [[MPLA]] ní [[Angola]] àti [[SWAPO]] ní [[Namibia]], àti ṣíṣe ìtìlẹyìn fún àtakò sí àwọn ìjọba eléèyan pérété ti àwọn Potogí ní [[Mozambique]] àti [[Rhodesia]]. Nàìjíríà sì jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ [[Non-Aligned Movement]]. Ní ìparí oṣù Belu ní 2006, Nàìjíríà ṣe àkójọ ìpàdé e Áfríkà àti Gúúsù Amẹ́ríkà ní [[Abuja]] láti fi gbé nǹkan tí àwọn olùkópa kan pè ní ìbáṣepọ̀ "Gúúsù–Gúúsù" lórísirísìí ọ̀nà lárugẹ. Nàìjíríà tún jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ [[Ilé-Ẹjọ́ Ìwàọ̀daràn Káríayé]] àti [[Àjọni àwọn Orílẹ̀-èdè]] . Wọ́n yọọ́ kúrò nínú u tàsọgbẹ̀yìn fún ìgbà díẹ̀ ní 1995 nígbà ìṣèjọba [[Abacha]]. 

Nàìjíríà ti jẹ́ olùkópa takuntakun nínú ọjà epo àgbáyé láti 1970s,ó sì jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ ẹ [[OPEC]], èyí tó darapọ̀ mọ́ ní 1971. Ipò rẹ̀ gẹ́gẹ́ bíi òǹtà epo gbòógì jẹyọ nínú àwọn ìbáṣepọ̀ mímì pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè tó ti dàgbà sókè, pàápàá [[Amẹ́ríkà]], àti pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè tó ṣì ń dàgbà sókè. 

Láti 2000, ìsòwò láàrin [[Ṣáínà]]-Nàìjíríà ti ga sókè sí i. Ìpọ̀síi nínú u òwò ti lé ní mílíọ̀nù 10,384 dọ́là láàrin orílẹ̀-èdè méjèèjì láàrin 2000 sí 2016. Àmọ́, òwò láàrin Sáínà àti Nàìjíríà ti di ọ̀rọ̀ òṣèlú ńlá fún Nàìjíríà. Èyí jẹyọ nínú u pé ìtàjáde àwọn Sáínà jẹ́ ọgọ́rin nínú u ọgọ́rùn-ún gbogbo òwò. Èyí mú àìdọ́gba wá, pẹ̀lú u bí Nàìjíríà ṣe ń kó ọjà ìlọ́po mẹ́wàá wọlé ju ti Sáínà lọ. Bẹ́ẹ̀, ọrọ̀-ajé Nàìjíríà ti ń farati àwọn ìkówọlé ọjà olówó-pọ́ọ́kú láti fi gbéra, èyí sì mú ìdínkù wá nínú u Ìsòwò Nàìjíríà lábẹ́ irú ètò bẹ́ẹ̀. 

Ní ìtẹ̀síwájú pẹ̀lú u òfin òkèèrè tó so mọ́ Áfríkà, Nàìjíríà mú àbá wá fún níná owó kan náà ní Ìwọ̀oòrùn Áfríkà tí á máa jẹ́ ''Eco'' lábẹ́ ẹ èrò pé náírà ló máa wò ó dàgbà ṣùgbọ́n ní ọjọ́ kọkànlélógún, oṣù Ọ̀pẹ, 2019; Ààrẹ [[Alassane Ouattara]] ti [[Ivory Coast]] pẹ̀lú u '''Emmanuel Macron''' àti púpọ̀ nínú àwọn orílẹ̀-èdè '''UEMOA''', kéde pé àwọn kàn máa yí orúkọ '''CFA franc''' padà ní kàkà kí àwọn rọ́pò rẹ̀ bí wọ́n ṣe rò tẹ́lẹ̀. Ní 2020, wọ́n ti gbé ètò owó o ''Eco'' náà tì di 2025.

=== Iṣẹ́ Ológun===
{{See also|Ile-ise Ologun ile Naijiria}}
[[Fáìlì:Nigerian Army Boko Haram demonstration.jpg|thumb|left|220px|Àwọn ológun tó ń dojú ìjà kọ Boko Haram.]]
Ojúṣe àwọn ológun Olómìnira Àpapọ̀ ilẹ̀ Nàìjíríà ni láti dáàbò bo ilẹ̀ Nàìjíríà, gbígbésókè ìjẹlógún àbò Nàìjíríà àti ìtìlẹyìn ìtiraka [[ìgbèrò àlàáfíà]] àgàgà ní Ìwọ̀oòrùn Áfríkà.  

Iṣẹ́ ológun Nàìjíríà ní Ilé-Isẹ́ Ológun Akogun,Ilé-Isẹ́ Ológun Ojú Omi, àti Ilé-Isẹ́ Ológun Ojú Afẹ́fẹ́.

Lọ́pọ̀lọpọ̀ ìgbà,Ilé-Isẹ́ Ológun Nàìjíríà ti kópa nínú Ìgbèrò Àlàáfíà ní Áfríkà. Ilé-Isẹ́ Ológun Nàìjíríà gẹ́gẹ́ bí i ìkan nínú [[ECOMOG]] ti kópa gẹ́gẹ́ bí i olùfbèrò àlàáfíà ní [[Liberia]] ní 1990, [[Sierra Leone]] ní 1995, [[Ivory Coast]] àti [[Sudan]].

== Jíógíráfì ==
[[Fáìlì:Nigeria relief map.png|thumb|left|250px|Nigeria relief map]]
Nàìjíríà wà ní apá Ìwọ̀oòrùn Áfríkà ní [[Gulf of Guinea|Ikun-omi Guinea]], àpapọ̀ ilẹ̀ ẹ rẹ̀ sì fẹ̀ níwọ̀n 923,768 km2 (356,669 sq mi), èyí jẹ́ kó jẹ́ orílẹ̀-èdè 32ji tó tóbi jù lọ lágbàáyé lẹ́yìn in [[Tanzania]]. Ibodè rẹ̀ pẹ̀lú [[Benin]] tó 773 km, ti [[Niger]] tó 1497 km, ti [[Chad]] tó 87 km àti ti [[Cameroon|Kamẹrúùnù]] tó 1690 km; bákan náà àlà etí-odò rẹ̀ tó 853 km. Ibi tó ga jù lọ ní Nàìjíríà ni [[Chappal Waddi]] ní 2419 m (7936 ft). Àwọn odò gbangba ibẹ̀ ni [[River Niger|Odo Oya]] àti [[River Benue|Odo Benue]] tí wọ́n já pọ̀ ní [[Lokoja]], láti ibi tí wọ́n ti sàn lọ sínú [[Okun Atlantiki]] láti [[Delta Naija]].

Bákan náà, Nàìjíríà jẹ́ gbọ̀ngán pàtàkì fún orísìírísìí ẹranko àti nǹkan abẹ̀mí pàtàkì. Agbègbè tó ní àwọn orísìírísìí [[labalaba]] jùlọ láyé ni agbègbè [[Calabar]] ní [[Ipinle Cross River]]. Àwọn [[drill monkey|ọ̀bọ agbélẹ̀]] ń gbé ní Gúúsù-Ìlà-oòrùn Nàìjíríà àti Kamẹrúùnù nìkan.

[[Landscape|Ojúilẹ̀]] Nàìjíríà jẹ́ orísìírísìí. Ní Gúúsù, ojú-ọjọ́ jẹ́ ti [[rainforest|ojoinuigbo]] [[tropics|amuooru]] níbi tí òjò ọdọọdún tó 60-80 inches (1,524 — 2,032 mm) lọ́dún. Ní apá gúúsù-ìlà-oòrùn ní [[Obudu Hills|Àwọn Ìwúlẹ́ Obudu]] wà.

== Àwọn Ìpínlẹ̀ ==

Nàìjíríà jẹ́ pípín sí mẹ́rìndínlógójì [[Awon Ipinle Naijiria|ipinle 36]] pọ̀mọ́ Agbègbè Olúìlú Àpapọ̀ kan; àwọn wọ̀nyí náà jẹ́ pípín sí [[Àwọn Agbègbè Ìjọba Ìbílẹ̀ Nàìjíríà|agbègbè ìjọba ìbílẹ̀]] 774. 

[[City|Ìlú]] mẹ́fà ní Nàìjíríà ni àwọn oníbùgbé tó tó ẹgbẹẹgbẹ̀rún kan tàbí púpọ̀ jùlọ: [[Lagos|Èkó]], [[Kano]], [[Ibadan]], [[Kaduna]], [[Port Harcourt]] àti [[Benin]].

{{Nigeria states map}}

== Okòòwò ==

Nàìjíríà jẹ́ ọ̀kan láàrin àwọn ọjà tó ń gbéra sókè nítorí àwọn nǹkan àlùmọ́ọ́nì púpọ̀ tó ní, ìnáwó, ìbánisọ̀rọ̀, òfin àti ìrìnnà àti pàsípàrọ̀ ìpínwó (Ilée-pàsípàrọ̀ Ìpínwó Nàìjíríà) tó jẹ́ èkejì tó tóbi jù lọ ní Áfríkà. Nàìjíríà ní 2007 jẹ́ 37th lágbàáyé ní [[GDP|Gbogbo Ìpawó Orílẹ̀-èdè]]. Gẹ́gẹ́ bí [[Economic Intelligence Unit]] àti [[World Bank|Ilé-Ìfowópamọ́ Àgbáyé]] ṣe sọ. Gbogbo Ìpawó Orílẹ̀-èdè tí Nàìjíríà fún ìpín agbára ìrajà tí jẹ ìlọ́po méjì láti $170.7 legbegberunkeji ní 2005 dé $292.6 legbegberunkeji ní 2007. Gbogbo Ìpawó Orílẹ̀-èdè fún ẹnì kọ̀ọ̀kan ti fò láti $692 fún ẹnì kọ̀ọ̀kan ní 2006 dé $1,754 fún ẹnì kọ̀ọ̀kan ní 2007.<ref>[http://www.economist.com/countries/Nigeria/profile.cfm?folder=Profile-FactSheet Economist.com | Country Briefings: Nigeria<!-- bot-generated title -->] at www.economist.com.</ref> 

Nígbà ọ̀pọ̀ epo àwọn ọdún 1970s, Nàìjíríà dá [[debt|gbèsè]] òkèèrè tó tóbi gidi láti ṣe ìnáwó ìdè-ajé-mọ́lẹ̀, ṣùgbọ́n lẹ́yìn tí iye owó epo dín ní àwọn ọdún 1980s, ó ṣòro fún Nàìjíríà láti san àwọn gbèsè rẹ̀ padà, èyí fa kó fi owó tó yá sílẹ̀ láìsan kó le ba à kọjú sí bí yíò ṣe san [[interest|èlé]] orí owó tó yá nìkan.

Lẹ́yìn ìjíròrò ìjọba Nàìjíríà ní October 2005, Nàìjíríà àti àwọn aṣínilówó [[Paris Club]] fi ẹnu kò pé Nàìjíríà le ra gbèsè rẹ̀ padà pẹ̀lú ìdínwó tó tó 60%. Nàìjíríà lo èrè tó jẹ níbi epo láti san gbèsè 40% tó kù, èyí jẹ́ kí $1.15 lẹ́gbẹẹgbẹ̀rún kejì ó lé sílẹ̀ lọ́dún láti ṣe ètò ìdín àìní. Nàìjíríà di orílẹ̀-èdè àkọ́kọ́ ní Áfríkà láti san gbogbo gbèsè (tí ìdíye rẹ̀ jẹ́ $30 lẹ́gbẹẹgbẹ̀rún kejì) tó jẹ Paris Club padà ní April 2006.  

=== Apá Okòòwò ===

Nàìjíríà jẹ́ orílẹ̀-èdè 8th tó ń ta [[petroleum|epo pẹtiró]] láyé, bẹ́ẹ̀ sì ni òun ni ìkẹẹ̀wà tó ní ìpamọ́ epo pẹtiró. 

Nàìjíríà jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ ẹ [[OPEC]]. Epo petroleomu kó ipa pàtàkì nínú u okòòwò Nàìjíríà tó ṣírò fún 40% [[Gbogbo Ìpawó Orílẹ̀-èdè]] (GIO) àti 80% iye owó tí [[government|ìjọba]] ń pa.  

Nàìjíríà jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn ọjà fún [[telecommunication|Ìbánisọ̀rọ̀-ọ̀ọ́kán]] tó ń dàgbà sókè kíákíá jù láyé, àwọn ilé-isẹ́ ìbánisọ̀rọ̀-ọ̀ọ́kán bí i '''MTN''', '''Etisalat''', '''Airtel''' àti '''Globacom''' ni ibùjókòó tó tóbi jù lọ tó sì lérè jù lọ ní Nàìjíríà. <ref>{{cite book |title=International Security and the United States: An Encyclopedia |first=Karl R. |last=DeRouen |coauthor=Paul Bellamy |publisher=Greenwood Publishing Group |date=2008 |isbn=0-275-99253-5 |url=http://books.google.com/books?id=tSLeN4U_C6kC&pg=PA546 |page=546 |accessdate=2008-12-26}}</ref>   

Nàìjíríà ní apá okòòwò ìṣefúnni oní-ìnáwó dídàgbà gidi, pẹ̀lú àdàlù àwọn ilé-ìfowópamọ́ abẹ́le àti káríayé, àwọn ilé-isẹ́ ìmójútó ohun ìní, [[Insurance company|Ilé-isẹ́ Adíyelófò]], àwọn ilé-isẹ́ ''brokerage'', àwọn àjọ aládàáni ''equity'' àti àwọn ilé-ìfowópamọ́ ìnáwọlé. 
<ref>{{cite book |title=Growing Apart: Oil, Politics, and Economic Change in Indonesia and Nigeria |page=168 |first=Peter |last=Lewis |publisher=University of Michigan Press |date=2007 |isbn=0-472-06980-2 |url=http://books.google.com/books?id=T4-rlVeb1n0C&pg=PA168 |accessdate=2008-12-26}}</ref>     

Bákan náà, Nàìjíríà tún ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ nǹkan àlùmọ́ọ́nì àti ìmúlò bíi [[natural gas|ẹ̀fúùfù aládàánidá]], [[coal|èédú]], [[bauxite]], [[tantalite]], [[gold|wúrà]], [[tin]], [[iron ore|irin inú-ilẹ̀]], [[limestone|òkúta dídán]], [[niobium|niobiomu]], [[lead|òjé]], ati [[zinc|sinki]]<ref name=Gov>{{cite book |title=The New York Times Guide to Essential Knowledge: A Desk Reference for the Curious Mind |first=The New York Times |coauthor=William Safire |publisher=Macmillan |date=2007 |isbn=0-312-37659-6 |page=1093 |url=http://books.google.com/books?id=-BIGv9vIoqcC&pg=PA1093 |accessdate=2008-12-26}}</ref>. 

Bó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn nǹkan àlùmọ́ọ́nì inú ilẹ̀ wọ̀nyí pọ̀ dáadáa, àwọn ilé-isẹ́ akó-àlùmọ́ọ́nì tí ó mú wọn jáde ò sí.

[[Agriculture|Iṣẹ́ Àgbẹ̀]] jẹ́ èyí tó ń mú owó òkèèrè wọlé fún Nàìjíríà tẹ́lẹ̀tẹ́lẹ̀ <ref>{{cite book |title=Democracy and Development in Africa |first=Claude |last=Ake |publisher=Brookings Institution Press |date=1996 |isbn=0-815-70220-5 |page=48 |url=http://books.google.com/books?id=bs5rTH7GClgC&pg=PA48 |accessdate=2008-12-26}}</ref>. 

Nígbà kan, Nàìjíríà ló ń ta [[Ẹ̀pà]], [[Kòkó]] àti [[Epo Ọ̀pẹ]] tó pọ̀ jùlọ sí òkè-òkun àti olùpèsè pàtàkì [[Àgbon|Coconut]], Èso ọsàn, [[Àgbàdo]], [[Ọkà Bàbà]], [[Ẹ̀gẹ́]], [[Iṣu]] àti [[Ìrèké]]. Bí i 60% àwọn ará a Nàìjíríà ni wọ́n ń ṣiṣẹ́ àgbẹ̀, bẹ́ẹ̀ sì ni ilẹ̀ tó ṣe é dáko sì wà ṣùgbọ́n tí wọn kò fi bẹ́ẹ̀ pọ̀ gidi <ref>{{cite book |title=Nigeria |first=Patricia |last=Levy |publisher=Marshall Cavendish |date=2004 |isbn=0-761-41703-6 |url=http://books.google.com/books?id=Q_lCFcabj0MC&pg=PA14 |page=14 |accessdate=2008-12-26}}</ref>.  

Nàìjíríà ní àwọn ilé-isẹ́ àgbẹ̀ṣe bí i [[Awọ|Leather]] àti [[textile|Ìhun Aṣọ]] ní [[Kano]], [[Abeokuta]], [[Onitsha]] àti [[Èkó]]. Ilé-isẹ́ Ato-ọkọ̀-pọ̀ bí i [[Peugeot]] láti [[Fransi]] àti [[Bedford]] láti [[UK|Britani]] tó jẹ́ apá kan lára ilé-isẹ́ ọkọ̀ láti orílẹ̀-èdè [[USA|Amerika]], [[General Motors]];nísìn-ín, àwọn ẹ̀wù [[t-shirt]], [[plastic|ike]] àti oúnjẹ alágolo.

== Dẹmógíráfíìkì ==

=== Ìsùpọ̀ Iye Àwọn Èèyàn ===

Nàìjíríà ni orílẹ̀-èdè tí èèyàn pọ̀sí jùlọ ní Áfríkà bó tilẹ̀ jẹ́ pé iye tó jẹ́ gangan kò ì jẹ́ mímọ̀. [[United Nations|Àjọ Ìṣọ̀kan Àwọn Orílẹ̀-èdè]] díye pé iye àwọn èèyàn tó wà ní Nàìjíríà ní 2009 jẹ́ 154,729,000, tí 51.7% nínú u wọn ń gbé ní  ìgbèríko tí 48.3% sì ń gbé ní ìlú-ńlá ;àti iye ènìyàn 167.5 ní agbègbè ìlọ́po méjì [[kilometer|kìlómítà]] kan.  

Nàìjíríà ni orílẹ̀-èdè kẹjọ tí ó ní àwọn ènìyàn tó pọ̀ jùlọ láyé. Òǹkà ní 2006 fi hàn pé iye ènìyàn tí ọjọ́-orí wọn wà láàrin ọdún 0-14 jẹ́ 42.3%; láàrin ọdún 15-65 sì jẹ́ 54.6%. Òṣùwọ̀n ìbímọ pọ̀ gidi ju òṣùwọ̀n ikú lọ, wọ́n jẹ́ 40.4% àti 16.9% nínú ènìyàn ẹgbẹ̀rún (1000) ní tẹ̀léǹtẹ̀lé.  

Nàìjíríà ní bí i ẹ̀ya 250 pẹ̀lú orísìírísìí èdè pẹ̀lú àṣà àti ìṣe orísìírísìí. Àwọn ẹ̀yà ènìyàn tó tóbi jùlọ ni [[Hausa]]/[[Fulani]], [[Yoruba]] ati [[Igbo]] ti àpapọ̀ wọn jẹ́ 68% nígbàtí [[Edo]], [[Ijaw]], [[Kanuri]], [[Ibibio]], [[Ebira]], [[Nupe]] àti [[Tiv]] jẹ́ 27%,tí àwọn yòókù jẹ́ 7%.Ó jẹ́ mímọ̀ pé Ààrin ìbàdí Nàìjíríà ni ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀yà bí i [[Pyem]], [[Goemai]], àti [[Kofyar]].

==Àwọn ìtọ́kasí==
{{reflist|30em}}
{{Template group
|title = Àwọn Àyọkà Tóbátan mọ́ Náìjíríà
|list  =
{{Nigeria topics|state=expanded}}
{{Ipinle Naijiria}}
{{NigerianStateLists}}
{{àwọn orílẹ̀-èdè áfríkà}}
{{Template group
|title = [[Fáìlì:Gnome-globe.svg|25px]]{{nbsp}}Geographic locale
|list  =
'''[[Geographic coordinate system|Lat. <small>and</small> Long.]] {{Coord|9|4|N|7|29|E|region:NI_type:country_source:dewiki|display=inline}} <font color="darkblue">(Abuja)</font>'''
}}
{{Template group
|title = Ọmọ Ẹgbẹ́ Káráriayé
|list  =
{{G15}}
{{Commonwealth of Nations}}
{{D8 nations}}
{{Community of Sahel-Saharan States}}
{{South Atlantic Peace and Cooperation Zone}}
{{OIC}}
{{OPEC}}
}}
{{Template group
|title = Àwọn èdè
|list  =
{{Ethnic groups in Nigeria}}
{{Afro-Asiatic-speaking}}
{{Niger-Congo-speaking}}
{{English official language clickable map}}
}}
}}

[[Ẹ̀ka:Nàìjíríà| ]]
[[Ẹ̀ka:Àwọn orílẹ̀-èdè Áfríkà]]
[[Ẹ̀ka:Àwọn orílẹ̀-èdè ìjọba àpapọ̀]]