Amẹ́ríkà Látìnì: Ìyàtọ̀ láàrin àwọn àtúnyẹ̀wò
k Bot: Ìfikún new:लातिन अमेरिका |
k Bot: Migrating 109 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q12585 (translate me) |
||
Ìlà 69: | Ìlà 69: | ||
[[Ẹ̀ka:Amẹ́ríkà Látìnì| ]] |
[[Ẹ̀ka:Amẹ́ríkà Látìnì| ]] |
||
[[af:Latyns-Amerika]] |
|||
[[an:America Latina]] |
|||
[[ar:أمريكا اللاتينية]] |
|||
[[arc:ܐܡܪܝܩܐ ܠܐܛܝܢܝܬܐ]] |
|||
[[arz:امريكا اللاتينيه]] |
|||
[[ast:América Llatina]] |
|||
[[az:Latın Amerikası]] |
|||
[[bat-smg:Luotīnu Amerėka]] |
|||
[[be:Лацінская Амерыка]] |
|||
[[be-x-old:Лацінская Амэрыка]] |
|||
[[bg:Латинска Америка]] |
|||
[[bm:Latino Amerika]] |
|||
[[bn:লাতিন আমেরিকা]] |
|||
[[br:Amerika Latin]] |
|||
[[bs:Latinska Amerika]] |
|||
[[ca:Amèrica Llatina]] |
|||
[[ceb:Amerikang Latino]] |
|||
[[cs:Latinská Amerika]] |
|||
[[cv:Латин Америки]] |
|||
[[cy:America Ladin]] |
|||
[[da:Latinamerika]] |
|||
[[de:Lateinamerika]] |
|||
[[el:Λατινική Αμερική]] |
|||
[[en:Latin America]] |
|||
[[eo:Latin-Ameriko]] |
|||
[[es:América Latina]] |
|||
[[et:Ladina-Ameerika]] |
|||
[[eu:Latinoamerika]] |
|||
[[ext:América Latina]] |
|||
[[fa:آمریکای لاتین]] |
|||
[[fi:Latinalainen Amerikka]] |
|||
[[fiu-vro:Ladina-Ameeriga]] |
|||
[[fo:Latínamerika]] |
|||
[[fr:Amérique latine]] |
|||
[[frp:Amèrica latina]] |
|||
[[fy:Latynsk-Amearika]] |
|||
[[ga:Meiriceá Laidineach]] |
|||
[[gan:拉丁美洲]] |
|||
[[gd:Aimearaga-Laideannach]] |
|||
[[gl:América Latina]] |
|||
[[he:אמריקה הלטינית]] |
|||
[[hi:लातिनी अमरीका]] |
|||
[[hif:Latin America]] |
|||
[[hr:Latinska Amerika]] |
|||
[[hu:Latin-Amerika]] |
|||
[[hy:Լատինական Ամերիկա]] |
|||
[[ia:America latin]] |
|||
[[id:Amerika Latin]] |
|||
[[is:Rómanska Ameríka]] |
|||
[[it:America Latina]] |
|||
[[ja:ラテンアメリカ]] |
|||
[[jbo:la'ortu'a]] |
|||
[[jv:Amérika Latin]] |
|||
[[ka:ლათინური ამერიკა]] |
|||
[[kaa:Latın Amerika]] |
|||
[[kk:Латын Америкасы]] |
|||
[[kn:ಲ್ಯಾಟಿನ್ ಅಮೇರಿಕ]] |
|||
[[ko:라틴 아메리카]] |
|||
[[ku:Amerîkaya Latînî]] |
|||
[[kw:Amerika Latin]] |
|||
[[la:America Latina]] |
|||
[[lad:Amerika Latina]] |
|||
[[li:Latiens Amerika]] |
|||
[[lt:Lotynų Amerika]] |
|||
[[lv:Latīņamerika]] |
|||
[[mk:Латинска Америка]] |
|||
[[ml:ലാറ്റിൻ അമേരിക്ക]] |
|||
[[mn:Латин Америк]] |
|||
[[mr:लॅटिन अमेरिका]] |
|||
[[ms:Amerika Latin]] |
|||
[[mwl:América Latina]] |
|||
[[nah:Latinixachitlān]] |
|||
[[ne:ल्याटिन अमेरिका]] |
|||
[[new:लातिन अमेरिका]] |
|||
[[nl:Latijns-Amerika]] |
|||
[[nn:Latin-Amerika]] |
|||
[[no:Latin-Amerika]] |
|||
[[oc:America Latina]] |
|||
[[os:Латинаг Америкæ]] |
|||
[[pl:Ameryka Łacińska]] |
|||
[[pnb:لاطینی امریکہ]] |
|||
[[pt:América Latina]] |
|||
[[ro:America Latină]] |
|||
[[ru:Латинская Америка]] |
|||
[[scn:Amèrica latina]] |
|||
[[sco:Laitin Americae]] |
|||
[[sh:Latinska Amerika]] |
|||
[[simple:Latin America]] |
|||
[[sk:Latinská Amerika]] |
|||
[[sl:Latinska Amerika]] |
|||
[[sq:Amerika Latine]] |
|||
[[sr:Латинска Америка]] |
|||
[[stq:Latienamerikoa]] |
|||
[[sv:Latinamerika]] |
|||
[[sw:Amerika ya Kilatini]] |
|||
[[ta:இலத்தீன் அமெரிக்கா]] |
|||
[[th:ลาตินอเมริกา]] |
|||
[[tl:Amerikang Latino]] |
|||
[[tr:Latin Amerika]] |
|||
[[tt:Латин Америкасы]] |
|||
[[uk:Латинська Америка]] |
|||
[[ur:لاطینی امریکہ]] |
|||
[[vec:Merica latina]] |
|||
[[vi:Mỹ Latinh]] |
|||
[[war:Amerika Latina]] |
|||
[[xmf:ლათინური ამერიკა]] |
|||
[[zh:拉丁美洲]] |
|||
[[zh-min-nan:Latin Bí-chiu]] |
|||
[[zh-yue:拉丁美洲]] |
Àtúnyẹ̀wò ní 00:42, 8 Oṣù Kẹta 2013
Ààlà | 21,069,501 km² |
---|---|
Olùgbé | 569 million[1] |
Demonym | Latino American, American |
Àwọn orílẹ̀-èdè | 20 |
Dependencies | 10 |
Àwọn èdè | Spanish, Portuguese, French |
Time Zones | UTC-2 Brazil UTC-8 Àdàkọ:MEX |
Àwọn ìlú tótóbijùlọ | 1. Mexico City 2. São Paulo 3. Buenos Aires 4. Rio de Janeiro 5. Lima 6. Bogotá 7. Santiago 8. Belo Horizonte 9. Caracas 10. Guadalajara |
Ìfáàrà
“E tókó máa wa ìjoba òsèlú ná
Èyí tókù a ó sì fi fún yin
Àpilèko yìí se àgbéyèwò ìbásepò láàrin Afíríkà (Yorùbá) àti ètò ìsèjoba ni Latin America, àti ní pàtàkì jùlo bi won se igbógun tí àwon ènìyàn Afíríkà nípa kíkópa nínú ìsèjòba Latin Amerika. Nígbà tí Brazil yóò dúró gégé bii burè fún síse àlàyé ní òrín kinníwín Afro-Brazilian ni a o máa fiwé àwon ohun tí ó sele ni orílè-èdè Afro-Latin America nípa ètò ìsèjoba àti ìgbési aye won ni ayé àtijó àti ayé òde òní.
Isé yìí yóò yiri bi àwon ènìyàn ilè Afíríka tí se àmúlùmálà àsà òlàjú àti òsèlú ibi ti won ba ara won. Ìbéèrè ni pé n jé ìgbé ayé àwon ènìyàn ilè Adúláwò ni orílè èdè Latin America dábòbò àsà àti ìse won láti èyìn wà bí? Tàbí ó mú ki àyípadà o de bá àjosepò won?
Nígbà tí a bá sòrò nípa Afíríkà ni àsìkò òwò erú, Yorùbá jé èyà kan pàtàkì tí àsà àti ìse won borí to si gbajúmò jú láàrin àwon èyà ilè Afíríká yòókú. Fún àpeere gbogbo àsà àti ìse Yorùbá bíi èsìn, ìbòrisà àti ìgbàgbó won ni won mu ni òkúnkúndùn ní òkè òkun níbi tí wón kó won lo gégé bíi erú. Èyí kìí se àsodùn rárá pé kàkà ki kìnníùn se akápò Ekùn, oníkálukú yóò se ode tirè lótòòtò. Nítorí náà a rí àwon erú tí wón gbà pé àwon yóò maa se àsà àti èsìn won bi àwon ti n se nígbà tí wón wà ni Afíríkà, àwon erú ti won gbà pé won kò ní se àsà àti èsìn ìlú aláwò funfun ni won pàgó (cadomble) tí Yorùbá si je asaájú fún àwon yòókù.
Ohun tí a n so ni pe kàkà ti Yorùbá yóò fi faramó àsà, èsìn àti ìse ibi ti won ba ara won, èsìn àti àsà ti won ni won gbe láruge tí ó si gbilè débi pe àwon èyà Afíríkà mìíràn darapò mo won ti won si jo n bo àwon òrìsà bíi Èlà, Ògún, Sàngó, Obàtálá, sanponna, Obalufon àti àwon irúnmolè yòókù ni òkè okun. Lára àwon ìlú tí àwon ènìyàn wa ni: Lati America, Bahia, Guayana, Brazil, Haiti, Alagre, Cuba, Columbia, Trinidad abbl. Nínú isé yìí a o lo Afíríkà tàbí àwon ènìyàn ilè Adúláwò dípò Yorùbá fún ìtumò lékùnréré nípa ìgbésí ayé won ní orílè-èdè Amerika.
Afro-American ni àwon ènìyàn tí won kó ni erú ní Afíríkà lo sí orílè-èdè Amerika (New world) àwon ni won n sise tí wón si n gbé àárín Amerika. Afro-Latin America ni àwon erú láti ilè Afíríkà ti won kó won gba Amerika lo si Gúsù Amerika (south American) ní àwon ìlú bíi. Agentina, Mexico, Haiti, Cuba, Brazil abbl.
Ìyàtò tí ó wa láàrin Afro-America àti Afro-Latin America ni pé won kò gbà àwon Dúdú (Afíríkà) láàyè láti ni ìbásepò pèlú àwon aláwò funfun (oyinbo) ni Afro-America, sùgbón kò sí eléyà-mèyà ní Afro-Latin America.
Ìsòro mìíràn tí ó tún kojú àwon ènìyàn Afíríkà ni èdè, ni Afro-America, èdè ìsèjoba won ni èdè Gèésì (English) sùgbón èyí kò ri béè ní Afro-Latin America, èdè ìsèjoba ni èdè Faransé, Potogi àti Spanish (French, Prtuguese and Spanish). Èyí mú kí ó sòro fún àwon ènìyàn láti ní ìbásepò tàbí ìfikùnlukùn àyàfi ki won o ri ògbufò. Títí di odún 1970 si 1972 ni Brazil ó jé ìsòro fún àwon ènìyàn ti o n se akòròyìn láti ko nnkan nípa Afíríkà.
Àwon ìsòro mìíràn tí ó tún kojú àwon ènìyàn Afíríka ni Àríwá Amerika n títa kò àti ìkórira àwon Dúdú gbogbo ohun ti ko ba ti dara won gbà pé owo Afíríkà lo ti wa. Won kò gbà ki àwon Afíríkà ni asojú nínú ètò òsèlú àti ìjoba, bákan náà ni won ko ni ètò òsèlú àti ìjoba, bákan náà ni won ko ni ètó láti dìbò tàbí díje fún ipò kankan. Òfin kò fi ààyè sílè fún ànfààní béè. Bí ìgbógun tí àwon Adúláwò àti ìwà eleyameya se nípon tó. Síbè, àwon ènìyàn Afíríkà si ri ara won gégé bí èyà kanna, ibi yòówù ki won o wa, ìsòro yòówù ki won o maa la koja.
Bi gbogbo ìsòro tí ó n kojú àwon Afíríkà se pò tó yìí, ipa ti àwon ti ó wà ni ìpàgó kò se fi owó ró séyìn, ni osù kinni odún 1976 àwon egbé tí ó wà ni ìpàgó ni Bahia kò gba ìwé àse láti òdò àwon olópàá kí won tó se ìpàdé tàbí ìwóde.
Bákan náà ni Colombia, ni agbègbè Caribbean (àwon eru ti won sa) ni won pàgó síbè, àwon Palenquenos kò tijú láti fi ara won hàn gégé bí Afíríkà nípa ìgbé ayé won títí di òní.
Bákan náà ni a kò le sai menu ba ipa ribiribi ti Manuel Zapeta Ollivella ti se onísègùn, òpìtàn àti ònkòwé omo Afro – Colombian kó, láti ìgbà tí o ti wa ni akékòó ni o ti fi ìfé hàn si ìjàgbara àwon ènìyàn ilè Afíríkà lówó àwon amúnisìn. Ní odún 1950 o kópa nínú ìwóde ìta gbangba tí àwon akékòó Afro-Colombian University se láti tako ìwà amúnìsìn. Omo rè obìnrin tí ó jé odo Edeluma náà ko ewì lórí àwon adúláwò. Nicomedes Santa Cruz ti o je omo Peru ni eni àkókó ti o ko nnkan nípa ìsòro tí ó n kojú àwon ènìyàn adúláwò tí o pe akole re ni “congo Libre” tí o fi sori Patrice Lummba. Nínú ìwé tí o ko ni o se àfihàn ìbásepò to wà láàrin Afíríkà àti Peru. Ó so nínú ìwé re ogbón tí àwon alawo funfun n da láti mu àdínkù ba àwon Afíríkà àti bi won ó se. din agbára won kù, o fi ìwé re náà tako ìwà eléyàmèyà.
A o ni kógo jà bí a bá kùnà láti ménubà Abdias do Nascimento ti òun náà ko ìwé lórí Afro-Latin America, isé ònkòwé yìí ni o gbegba orókè láàrin àwon ònkòwé Afro-Brazilian.
Ìgúnlè
Ni ibèrè pepe ìbásepò láàrin adúláwò àti funfun dàbí omo odo si oga re (olówó re) sùgbón kò pé kò jìnnà, ìfarakínra nípa ìgbéyàwò , èsìn bèrè sí ní da àwon méjèèjì papò.
Àsèyìnwá, àsèyìnbò ikolura àti ifagagbaga àsà bèrè si ni kò ara won jo won n dá egbé sílè tí a mò sí egbe ajìjagbara lówó amúnisìn. Àwon dudu bèrè si ni ri ara won gégé bí òkan láìwo eya tàbí ìlú tàbí gbe òsùnwòn le bi iya ti n je won si.
Bí ó ti le je pé ìjàgbara láti kópa nínú ìsèjoba wáyé, sùgbón kò so èso rere. Ní odún 1920 àwon aláwòdúdú dá egbé òsèlú ti won sílè ni orílè èdè Brazil urugay àti Cuba. Ní orílè èdè Brazil ni a ti dá egbé tí a pè ní Frente Negra Brasilaira (Brazil Front) won forúko egbé náà sílè lódò àwon elétò ìdìbò gégé bí egbé òsèlú, sùgbón ìjákulè dé báa ìgbésè yìí látàrí ìfipá gba ìjoba ológun lówó ìjoba lágbádá tó wáyé. Ní odún 1937 tí o si fi òfin de egbé òsèlú síse. Léyìn èyí egbé náà tún bèrè ìpàdé won sùgbón ojú àpá kò jo ojú ara nítorí pé ìpàdé yìí kò lówó òsèlú nínú bíi ti télè.
Láàrin odún 1973 – 5 ni àwon àyípadà díè bèrè sí ní dé bá àwon adúláwò tí ó wà lábé ìjoba Brazil. Gbigba ominira orílè-èdè guinea-Bissau Mozambique àti Angol kò sàì lówó ipa ti orílè - èdè Brazil kó nínú. Bákan náà ni ipa ti Brazil ko nípa èdè àti àsà Afíríkà kìí se kèrémí. Òpò àwon èèyàn Angola ni won n se àtìpó ní Brazil.
ÌWÉ ÌTÓKASÍ
Anani Dzidizienyo (African Yoruba) Culture and the Political Kingdom in Latin America. Afro-American Studies Brown University Providence, Rhodeisland
Charles Aderenle Alade: Aspect of Yoruba culture in diaspora . Roger Bastide (1971) African Civilization in the New world. Hurst London.
Àyọkà yìí tàbí apá rẹ̀ únfẹ́ àtúnṣe sí. Ẹ le fẹ̀ jù báyìí lọ tàbí kí ẹ ṣàtúnṣe rẹ̀ lọ́nà tí yíò mu kúnrẹ́rẹ́. Ẹ ran Wikipedia lọ́wọ́ láti fẹ̀ẹ́ jù báyìí lọ. |
- ↑ "CIA — The World Factbook -- Field Listing — Ethnic groups". Retrieved 2008-02-20.