Aṣẹ
Ase tabi ashe (lati Yoruba àṣẹ ) jẹ́ Yoruba philosophical concept nípa èyí tí Yorùbá ti Nàìjíríà lóyún agbára láti mú kí nǹkan ṣẹlẹ̀ àti láti mú ìyípadà wá. O ti wa ni funni nipasẹ Olodumare si ohun gbogbo — oriṣa, ancestors, ẹmí, eda eniyan, eranko, eweko, apata, odo, ati ohùn ọrọ gẹgẹbi awọn orin, adura, iyin, egún, tabi paapa lojojumo ibaraẹnisọrọ. Wíwà, gẹ́gẹ́ bí èrò Yorùbá, gbára lé e.
Ni afikun si awọn abuda mimọ rẹ, ase tun ni awọn imudara awujọ pataki, ti o farahan ninu itumọ rẹ bi “agbara, aṣẹ, aṣẹ.” Eniyan ti o, nipasẹ ikẹkọ, iriri, ati ibẹrẹ, kọ ẹkọ bi o ṣe le lo ipa igbesi aye pataki ti awọn nkan lati ṣe iyipada ti o mọọmọ ni a npe ni alaase.
Awọn ilana lati pe awọn ipa atọrunwa ṣe afihan ikanna fun ase adase ti awọn nkan kan. Ti idanimọ iyasọtọ ati idaṣe ti ase ti awọn eniyan ati awọn ọlọrun jẹ kini awọn ẹya ti awujọ ati ibatan rẹ pẹlu agbaye miiran. [1]
Ashe ati aworon Yoruba[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]
Èrò aṣe ni ipa lórí iye aworan Yorùbá. Ninu awọn aworan wiwo, apẹrẹ kan le jẹ ipin tabi seriate - “apapọ idawọle ninu eyiti awọn ẹya ti gbogbo rẹ jẹ ọtọtọ ati pin iye dogba pẹlu awọn ẹya miiran.” [2] A lè rí irú àwọn nǹkan bẹ́ẹ̀ nínú àwọn àpótí Ifá àti àwokòtò, òpó veranda, àwọn ilẹ̀kùn gbígbẹ́ àti ìbòjú àwọn baba ńlá .
Nípa àkópọ̀ aworan Yorùbá gẹ́gẹ́ bí àfihàn èrò aṣe, Drewal kowe pé:
Ori bi ojula ase[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]
Ori ori ni a fun ni pataki pupọ ninu iṣẹ ọna ati ero Yoruba . Nigbati a ba ṣe afihan rẹ ni ere, iwọn ori ni a maa n ṣe afihan bi igba mẹrin tabi marun ni deede iwọn rẹ ni ibatan si ara lati fihan pe aaye ti ase eniyan ni bakanna bi ẹda ti o ṣe pataki, tabi iwa . . [1] Yoruba yato laarin ode ati inu ori. Ode jẹ irisi ti ara ti eniyan, eyiti o le boju-boju tabi ṣafihan awọn apakan inu ( inu ). Jẹhẹnu homẹ tọn lẹ, taidi homẹfa po mawazẹjlẹgo po, dona dugán do ode awetọ ji.
Ori tun so eniyan pọ pẹlu aye miiran. Ayẹyẹ imori (eyi ti o tumọ si mimọ-ori ) ni ilana akọkọ ti a nṣe lẹhin ti ọmọ Yoruba ba bi. Ni akoko imori, babalawo ti pinnu boya ọmọ naa wa lati idile iya rẹ tabi baba tabi lati orisa kan. Bí èyí bá rí bẹ́ẹ̀, ọmọ náà yóò gba ìdánilẹ́kọ̀ọ́ òrìṣà nígbà àgbà, èyí tí òrìṣà ènìyàn yóò fi di ohun èlò ẹ̀mí fún òrìṣà yẹn . Láti múra sílẹ̀ fún àwọn ayẹyẹ wọ̀nyí, a fá orí ẹni náà, wọ́n á wẹ̀, kí wọ́n sì fi òróró yàn. [1]
Lilo igbalode ni ilu okeere[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]
Niwọn igba ti o kere ju akoko igbiyanju Afrocentrism ni ilu ajeji ti awon oyinbo ni opin ọdun 20th, ọrọ naa “Ashe” ti di ọrọ ti o wọpọ ni Amẹrika, pẹlu asọye gbogbogbo jẹ ifẹsẹmulẹ ati awọn ifẹ ireti. O ti tun wa lati ṣee lo ninu awọn Kristeni Dudu esin àrà bi ohun deede (tabi rirọpo) ti awọn ọrọ "Amin."
Wo eleyi na[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]
- Agbara (esotericism)
Awọn itọkasi[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 Drewal, H. J., and J. Pemberton III with Rowland Abiodun (1989). Allen Wardwell. ed. Yoruba: Nine Centuries of African Art and Thought. New York City: The Center for African Art.Drewal, H. J., and J. Pemberton III with Rowland Abiodun (1989). Allen Wardwell (ed.). Yoruba: Nine Centuries of African Art and Thought. New York City: The Center for African Art.
- ↑ Drewal, M. T., and H. J. Drewal (1987). "Composing Time and Space in Yoruba Art". Word and Image: A Journal of Verbal/Visual Enquiry 3 (3): 225–251. doi:10.1080/02666286.1987.10435383.
Siwaju kika[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]
- Bascom, WR 1960. "Yoruba Concepts of the Soul." Ni Awọn ọkunrin ati Awọn aṣa . Satunkọ nipa AFC Wallace. Berkeley: University of California Tẹ: 408.
- Alade, R. 1960. "Egun, Atunse ati ilera opolo laarin awon Yoruba." Iwe Iroyin Onimọran Ọran ti Ilu Kanada 5 (2): 66.
- Verger, P. 1864. "Olorun Giga Yoruba- Atunwo Orisun." Iwe ti a gbekalẹ ni Apero lori Ọlọrun giga ni Afirika, University of Ife: 15-19.
- Ayoade, JAA 1979. "Oro Oro Inu Ninu Oogun Ibile Yoruba." Ni Awọn Eto Itọju Ile Afirika . Ṣatunkọ nipasẹ ZA Ademuwagun, et al. Waltham, Ibi .: Crossroad Press: 51.
- Fagg, WB, ati J. Permberton 3rd. Ọdun 1982. Yoruba Sculpture of West Africa . Niu Yoki: Alfred A. Knopf: 52ff.
- Drewal, MT, ati HJ Drewal. Ọdun 1983. Gelede: Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Iṣẹ́ Ọnà àti Agbara Obinrin Laarin Yorùbá . Bloomington: Indiana University Press: 5–6, 73ff.
- Jones, Omi Osun Joni L. 2015. Jazz Tiata: Iṣe, Àse, ati Agbara ti Akoko Iwaju . Columbus: Ohio State University Press: 215-243.