Ìwé òfin orílẹ̀-èdè Nàìjíríà

Ìwé òfin orílẹ̀-èdè Nàìjíríà jẹ́ ìwé òfin tí ó ga jùlọ tí òfin inú rẹ̀ mú tẹrú-tọmọ ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà. Ilẹ̀ Nàìjíríà gẹ́gẹ́ bí ilẹ̀ olómìnira ni ó ti ní oríṣiríṣi òfin tí wọ́n ń ṣamúlò tẹ́lẹ̀ ṣáájú kí wọ́n tó ṣe àgbékalẹ̀ òfin èyí tí a ń lò lónìí ní ọjọ́ kọkàndínlógún oṣù Karùn ún, ọdún 1999, tí ó bẹ̀rẹ̀ ìṣèjọba alágbádá ẹlẹ́kẹẹ̀rin irú rẹ̀.

Agbékalẹ̀ òfin Nàìjíríà

Ohun tí ó ń jẹ́ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ni ètò ìṣèlú àwọn àtọ̀húnrìnwá àmúnisìn gẹ̀ẹ́sì tí wọ́n fi kalẹ̀ lẹ́yìn tí wọ́n kéde òmìnira orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ní ọdún 1960. Orílẹ̀-èdè yí ni ó ní oríṣiríṣi èdè abínibí tàbí èdè ìbílẹ̀ tí wọ́n tó àrún-dín-ní-ojì lé lẹ̀ẹ́dẹ́gbẹ́ta tí àṣà wọn àti ìṣe wọn kò bàrà wọn mu.Fúndí èyí, orísiríṣi ìlàkàkà ni orílẹ̀-èdè yí ti là kọjá láti ní òfin tó jingíri tí yóò sì r'ẹ́sẹ̀ walẹ̀ nínbi ìṣèjọba àti ààtò ìlú. Lára awọn ìlakakà yí ni onírúurú ìṣèjọba tí tó ti ń wáyé rí ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà bí ìṣèjọba àwa-arawa. Ìjọba ológun, ìṣèjọba oníga mẹ́ta tí wọ́n ń pè ní federalism, ìṣèjọba àwọn aṣojú ṣòfin àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Ìpéjọpọ̀ àwọn àgbààgbà kan ni wọ́n ṣe àgbékalẹ̀ òfin àkọ́kọ fún orílẹ̀-èdè Nàìjíríà nígbà tí àwọn gẹ̀ẹ́sì àmúnisìn ṣì ń lògbà tí ilẹ̀ Nàìjíríà ṣì wà lábẹ́ àkóso ìmúnisìn wọn. Àwọn òfin tí ó ṣarajọ di òfin nígbà náà ni Clifford Constitution of 1922, Richards Constitution of 1946, Macpherson Constitution of 1951, àti Lyttleton Constitution of 1954.

Richards constitution

Ọfin 1946 ni ilé ìjọba àmúnisìn gẹ̀ẹ́sì tó wà ní Westminster ní ilẹ̀ England fi òfin tuntun kan lọ́ọ́lẹ̀ fún ilẹ̀ amọ́nà wọn tí ó di Nàìjíríà lónìí. Òfin ọ̀hún ni wọ́n pè ní Richards Constitution. Òfin tí aṣojú ìjọba ilẹ̀ gẹ̀ẹ́sì ìgbà náà Sir Arthur Richards, gbé kalẹ̀. Lóòtọ́, ó fi agbára sọ́wọ́ ìgbìmọ̀ àwọn aṣòfin tí ó yàn tìí kí wọ́n ma mójú tó ìṣèjọba láàrín ìlú. Bákan náà ni ó tún ṣe àgbékalẹ̀ ilé ìgbìmọ̀ alẹ́nulọ́rọ̀ nín7 òfin kí wọ́n lè ma dáhùn àwọn ìbéèrè ọlọ́ka-ò-jòkan kí wón sì tún lè ma fún gómìnà níbi tí ó bá ti yẹ.

MacPherson constitution

Ìpàdé àpérò gbogbo gbò tó wáyé láàrín àwọn ọmọ ile-asofin nílú Ìbàdàn ní inú ọdún 1950 ni ó fa àgbékalẹ̀ àbádòfin tuntun fún orílẹ̀-èdè Nàìjíríà tí wọ́n wọ́n fi sórí MacPhaerson constitution tí ó jẹ́ gómìnà apàṣẹ nígbà náà, tí ó sì di òfin tuntun ní ọdún 1951.

Òfin Pherson yí ni ó fàyè gba ìṣèjọba ẹsẹ̀-kùkú àti ìṣọkan ìjọba àárín gbùngbùn tííṣe ìjọba àpapọ̀, ó sì tún fọwọ́ sí dídá ìgbìmọ̀ àwọn mínísítà. Àwọn ìdáslẹ̀ wọ̀nyí ni ó fàyè gba ìṣèlú àwọn ẹgbẹ́ òṣèlú ní inú ìjọba àpapọ̀. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ wípé ìjọba ẹsẹ̀-kùkú náà kò ṣàì gbòòrò si pẹ̀lú àwọn aṣojú lẹ́jùn-ò-jẹkùn nílé ìgbìmọ̀ aṣòfin tí wọ́n tó ọgbàọ́rùn un lé láàádọ́sàn án tí wọ́n ń ṣojú ẹkùn ìdìbò wọn. Ní kúkúrú, òfin MacPhaerson ṣègbè púpọ̀ fún ìjọba ẹlẹ́kùn-jẹkùn

Lyttleton constitution

Òfin Lyttleton ni wọ́n tún gbé kalẹ̀ ní ọdún 1954 léte àti fi ṣe Ayẹ̀wò sí òfin MacPhaerson ti ọdún 1951. Òfin yí ni ó fìdí ìṣèjọba láti àárín gbùngbùn (ìjọba àpapọ̀) rinlẹ̀ ṣinṣin ju ti àwọn tókù lọ. Àmúyẹ òfin yii ni ó ṣokùnfà òmìnira fún orílẹ̀-èdè Nàìjíríà kúrò lọ́wọ́ àwọn gẹ̀ẹ́sì àmúnisìn.

1960 independence constitution

Àwọn ìgbìmọ̀ alẹ́nulọ́rọ̀ nínú ìjọba ilẹ̀ Brítènì ni wọ́n fa òfin kan yọ fún orílẹ̀-èdè Nàìjíríà láti màá fi tukọ̀ lẹ́yìn tí orílẹ̀-èdè náà gba òmìnira, òfin náà sì bẹ̀rẹ̀ iṣẹ́ ní ọjọ́ kínní osù Kẹwàá ọdún 1960 tí ó jẹ́ ayájọ́ ọjọ́ òmìnira orílẹ̀-èdè Nàìjíríà. Lábẹ́ òfin yii ni Queen Elizabeth II ti jẹ́ olórí ìjọba orílẹ̀-èdè Nàìjíríà tí olóyè Nnamdi Azikiwe sì jẹ́ aṣojú àti agbẹnusọ rẹ̀ fún orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.