Oúnjẹ Ugali
 Ugali and sukuma wiki (collard greens) | |
| Alternative names | Posho, nsima, akume, Ewokple, akple, amawe |
|---|---|
| Type | staple |
| Region or state | West Africa, East Africa and parts of Southern Africa |
| Associated national cuisine | Kenya, Tanzania |
| Main ingredients | Maize meal (also known as mielie meal, or ground white maize) |
| Similar dishes | |
Àdàkọ:Wikibooks-inline
| |
Ugali, èyí tí a tún mọ̀ sí posho, nsima, papa, pap, sadza, isitshwala, akume, amawe, ewokple, akple, àti àwọn onírúurú oúnjẹ, ó jẹ́ oúnjẹ tí a ṣe láti ara àgbàdo tàbí ìyẹ̀fun àgbàdo ní àwọn ní àwọn onírúurú orílẹ̀-èdè tí wọ́n ń bẹ ní ilẹ̀ Áfíríkà bíi: Kenya, Uganda, Tanzania, Zimbabwe, Zambia, Lesotho, Eswatini, Angola, Mozambique, Namibia, Democratic Republic of the Congo, Malawi, Botswana àti South Africa, àti ní ìwọ̀-oòrùn ilẹ̀ Áfíríkà ní àárín ẹ̀yà Ewe tí wọ́n ń bẹ ní Togo, Ghana, Benin, Nàìjíríà àti Cote D'Ivoire. [1] A máa ń sè é nínú omi gbígbóná tàbí mílìkì títí tí ó fi máa dì léraléra.[2] Ní ọdún 2017, ní àjọ UNESCO to oúnjẹ yìí mọ́ ara àwọn oúnjẹ tí ó ń ṣojú àṣà tí ó sì tún ń gbé àṣà lárugẹ.[3]
Àwọn orúkọ
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]
Oúnjẹ yìí jẹ́ ọ̀kan pàtàkì lára àwọn oúnjẹ tí wọ́n ń jẹ káàkiri àwọn ilẹ̀ Áfíríkà, níbi tí wọ́n ti fún un ní onírúurú orúkọ:
- Agidi – Igbo, Naijiria
- Akple – Ewe, Akumè – Mina – Togo
- Aseeda – Sudan
- Busuma Bukusu – Kenya
- Bando – Soga, Uganda
- Bidia – DR Congo[4]
- Bugali – Burundi, DR Congo, Sudan, South Sudan Rwanda
- Buhobe – Lozi[5]
- Buru – Kenya, Luo
- Busima – Bagisu, Uganda
- Chenge – Kenya , Luo
- Chima – Mozambique
- Couscous de Cameroon – Cameroon
- Dona
- Fitah – Sudan, gúúsù Sudan, Congo
- Foutou – Ivory Coast
- Fufu – Sierra Leone, Nàìjíríà
- Funge de milho – Angola (Àríwá)
- Sadza – Kalanga, Zimbabwe
- Isitshwala – Zimbabwean Ndebele
- Isishwala – South Africa, Bhaca people
- Kawunga – Ganda, Uganda
- Kimnyet – Kalenjin, Kenya
- Kuon – Kenya, Luo
- Kwen wunga – Alur, Uganda
- Lipalishi – Eswatini
- Mdoko – Zulu, South Africa
- Mieliepap – Lesotho,[4] South Africa[4][6]
- Mogo – Kenya , Luo
- Moteke – DR Congo[4]
- Mutuku – South Africa[4]
- Nfundi – Congo[4]
- Ngima – Kamba, Kikuyu, Embu, Kenya
- Nkima – Kenya, Meru
- Nshima – DR Congo ẹkùn Kasai
- Nsima – Malawi,[4] Zambia[4]
- Obokima – Kenya, Kisii
- Obusuma – Kenya, Nyole tribe[7]
- Ẹ̀kọ – Nàìjíríà , Yorùbá
- Oshifima – Namibia Ovambo
- Phaletšhe – Botswana, Namibia, South Africa (Setswana)
- Pap – Botswana, Namibia, South Africa [8]
- Papa/Bogobe – Lesotho,[4] South Africa[4]
- Pâte [French] – Togo, Benin
- Phuthu/phalishi – àwọn ẹ̀yà Zulu, South Africa [9]
- Pirão – Angola (southern)
- Posho – Uganda[10]
- Saab – Ghana, Kusasi
- Sadza – Shona[4][11]
- Sakora – Nàìjíríà
- Sakoro – Ghana
- Sembe – Tanzania, Kenya slang
- Shadza – Kalanga, Botswana
- Shima
- Shishima – Zambia
- Sima – Kenya, Chewa,[12] Tumbuka, and Ngoni[5]
- Soor – Somalia,[4] Zambia[4]
- Tuozafi (or T.Z.) – Ghana
- Tuwo – Hausa , Nigeria
- Ubugali – Rwanda
- Ubwali – Bemba[5]
- Ugali – Kenya ,[4] Malawi, Mozambique, Tanzania,[4] Uganda,[4] Yao, Swahili
- Um'ratha – àwọn ẹ̀yà Ndebele , South Africa
- Upswa – Mozambique [4]
- Bohobe – Sotho, South Africa, Lesotho
- Vhuswa – àwọn ẹ̀yà Venda, South Africa
- Vuswa – àwọn ẹ̀yà Tsonga, South Africa
- Wari – Mijikenda tribes, Kenyan Coast
- Xima – Mozambique [4]
Bí orúkọ yìí ṣe wáyé
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]Ọ̀rọ̀ ugali jẹ́ èdè ilẹ̀ Áfíríkà èyí tí yọ láti inú èdè Swahili; ọ̀pọ̀lọpọ̀ ni wọ́n mọ̀ ọ́n sí nsima nínú èdè àwọn ará Malawi bíi Chichewa àti Chitumbuka. Ní àwọn apá kan ní Kenya, wọ́n tún máa ń pe oúnjẹ yìí ní sembe tàbí ugali. Ní Zimbabwe wọ́n mọ oúnjẹ yìí sí sadza ní Chishona tàbí isitshwala ní Ndebele [13] Orúkọ àwọn Áfíríkà ẹ̀kọ́ (mielie) wá láti inú èdè Dutch, níbi tí ó ti túmọ̀ sí "(àgbàdo) àsáró".
Ìtàn
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]
Wọ́n mú Ugali wá sí ilẹ̀ Áfíríkà ní kété tí àwọn Portuguese mú àgbàdo wá. Wọ́n mú àgbàdo wá sí ilẹ̀ Áfíríkà láti ilẹ̀ Amẹ́ríkà láàrin sẹ́ntúrì kẹrìn-dín-lógún sí ìkẹtà-dín-lógún. Ṣáájú àkókò yìí, sorghum àti jéró ni wọ́n gbajúmọ̀ káàkiri gbogbo Sub-Saharan Africa. Àwọn àgbẹ̀ ní ilẹ̀ Áfíríkà gba àgbàdo wọlé torí bí a ṣe ń gbìn ín papọ̀ mọ́ ti sorghum tí ó sì máa ń so púpọ̀. Ní nǹkan bíi ogún sẹ́ntúrì ni àgbàdo gba ipò mọ́ sorghum lọ́wọ́.[14] Ní Malawi, wọ́n máa ń pe ìpèdè kan pé 'chimanga ndi moyo' èyí tí ó túmọ̀ sí pé 'àgbàdo layé'.[15] Nshima/nsima nígbà mìíràn jẹ́ ohun tí a le ṣe láti ara ìyẹ̀fun sorghum bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé kìí ṣe gbogbo ìgbà. Ẹ̀gẹ́, èyí tí àwọn ará ilẹ̀ Amẹ́ríkà mú wá náà jẹ́ èyí tí a le fi ṣe nshima/nsima, nínú kí á ṣe é lásán tàbí kí á dà á mọ́ ìyẹ̀fun àgbàdo. Ní Malawi wọ́n máa ń ṣe nsima láti ara ẹ̀gẹ́ (chinangwa), bí ìkórè àgbàdo kò bá tó nǹkankan, nsima tí a fi ẹ̀gẹ́ ṣe ni ó má wà káàkiri gbogbo orílẹ̀-èdè náà. [16]
Varieties
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]African Great Lakes
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]Ugali (nígbà tí a bá sè é gẹ́gẹ́ bíi àsáró, a máa ń pè é ní uji) wọ́n máa ń jẹ ẹ́ pẹ̀lú ànàmọ́, ọ̀gẹ̀dẹ̀ pípọ́n, ànàmọ́ Irish àti búrẹ́dì. Òkèlè ugali jẹ́ èyí tí a sáábà máa ń jẹ pẹ̀lú ẹ̀fọ́, ọbẹ̀ tàbí sukuma-wiki (èyí tí a mọ̀ sí collard greens).[17] Bí a bá ṣe Ugali láti ara ohun èlò mìíràn, wọ́n sáábà máa ń fún un ní orúkọ irúfẹ́ agbègbè bẹ́ẹ̀.[18]
Àṣà bí a ṣe ń jẹ ugali gẹ́gẹ́ bíi èyí tí ó gbajúmọ̀ jù ni láti fi ọwọ́ ọ̀tún wa bu òkèlè oúnjẹ yìí kí a sì fi ọbẹ̀ ẹ̀fọ́, tàbí ata tí a fi ẹran sè jẹ́. A le fi tíì jẹ ugali tí ó bá ṣẹ́kù ní òwúrọ̀ ọjọ́ kejì.[19]
Ugali jẹ́ oúnjẹ kan tí kò wọ́n rárá, bẹ́ẹ̀ ni gbogbo ènìyàn ni ó ní àǹfààní láti lè ra oúnjẹ yìí, wọ́n sáábà máa ń jẹ ẹ́ pẹ̀lú ẹran tàbí ọbẹ̀ ẹ̀fọ́ (fún àpẹẹrẹ, sukuma wiki ní Kenya) láti se oúnjẹ tó máa yó ni. Ugali jẹ́ oúnjẹ tí ó rọrùn láti sè, àti pé ìyẹ̀fun rẹ̀ le lo ọjọ́ pípẹ́.
Àwọn Ìtọ́kasí
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]- ↑ "Ugali - a Kenyan cornmeal" (in en-US). Taste Of The Place. 2017-10-16. https://www.tasteoftheplace.com/ugali-kenyan-cornmeal/.
- ↑ "How to prepare ugali/posho" (in en-US). Yummy. 2015-05-04. https://maureenmumasi.wordpress.com/2015/05/04/how-to-prepare-ugaliposho/.
- ↑ "UNESCO - Nsima, culinary tradition of Malawi". ich.unesco.org (in Èdè Gẹ̀ẹ́sì). Retrieved 2021-06-26.
- ↑ 4.00 4.01 4.02 4.03 4.04 4.05 4.06 4.07 4.08 4.09 4.10 4.11 4.12 4.13 4.14 4.15 4.16 4.17 McCann 2009, p. 137.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 Tembo, Mwizenge S. "Nshima and Ndiwo: Zambian Staple Food". Hunger For Culture (in Èdè Gẹ̀ẹ́sì). Archived from the original on 24 February 2017. Retrieved 2018-02-18.
- ↑ "Mealiepap, n." Dictionary of South African English. Dictionary Unit for South African English, 2018.[1] 25 February 2019
- ↑ "Kenya Information Guide Home page". Retrieved 24 June 2013.
- ↑ "Pap, n." Dictionary of South African English. Dictionary Unit for South African English, 2018. [2] 25 February 2019.
- ↑ "Putu, n." Dictionary of South African English. Dictionary Unit for South African English, 2018.[3] 25 February 2019.
- ↑ "Ugandan food recipes - POSHO (UGALI) – Wattpad". www.wattpad.com. Retrieved 2018-08-23.
- ↑ "Sadza, n." Dictionary of South African English. Dictionary Unit for South African English, 2018. [4] 25 February 2019
- ↑ Gough, Amy (2004). "The Chewa". The Peoples of The World Foundation. Retrieved 18 February 2018.
- ↑ "Tanzanian Ugali / Nguna Recipe" (in en-US). Gayathri's Cook Spot. 2015-09-01. https://gayathriscookspot.com/2015/09/tanzanian-ugali-nguna-recipe/.
- ↑ McCann 2009, p. 139.
- ↑ "Food & Daily life". Our Africa. Retrieved 7 May 2015.
- ↑ Emma Kambewa (November 2010). "Cassava Commercialization in Malawi" (PDF) (MSU International Development Working Paper). Archived from the original (PDF) on 2016-03-04.
- ↑ "Ugali & Sukuma Wiki". Rehema Home (in Èdè Gẹ̀ẹ́sì). Retrieved 2023-06-06.
- ↑ "HOW TO COOK THE PERFECT UGALI / Nairobi Kitchen". HOW TO COOK THE PERFECT UGALI / Nairobi Kitchen. 2017-07-15. Retrieved 2020-05-19.
- ↑ App, Daily Nation. "Fancy a piece of ugali cake with your tea?". mobile.nation.co.ke (in Èdè Gẹ̀ẹ́sì). Retrieved 2020-05-29.